Sygn. akt I PK 143/18

POSTANOWIENIE

Dnia 30 sierpnia 2018 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
‎SSN Bohdan Bieniek
‎SSN Jolanta Frańczak

w sprawie z powództwa A. P.
‎przeciwko Sądowi Okręgowemu w K.
‎o uchylenie ocen okresowych,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 30 sierpnia 2018 r.,
‎wniosku powódki o wyłączenie sędziów Sądu Najwyższego H. K. i M. P.,
‎w związku ze skargą kasacyjną powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w C. z dnia 8 lutego 2018 r.,
‎sygn. akt IV Pa […],

oddala wniosek o wyłączenie sędziów Sądu Najwyższego H. K. i M. P..

UZASADNIENIE

Powódka A. P. wniosła o wyłączenie – na podstawie art. 49 k.p.c. – sędziów Sądu Najwyższego H. K. i M. P. od rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez powódkę od wyroku Sądu Okręgowego w C. z 8 lutego 2018 r. w sprawie z jej powództwa przeciwko Sądowi Okręgowemu w K. o uchylenie trzech ocen okresowych z 31 sierpnia 2013 r., z 22 września 2014 r. i z 22 czerwca 2015 r., w których oceniono jej pracę jako asystenta sędziego pełniącego obowiązki w Sądzie Okręgowym w K..

Uzasadniając wniosek o wyłączenie sędziów Sądu Najwyższego powódka przedstawiła następujące argumenty.

Przyczynami wyłączenia sędzi Sądu Najwyższego H. K. miały być:

1) znajomość sędzi z powódką z tytułu zatrudnienia powódki w 2009 r. oraz orzekania przez sędzię w tym czasie w tym samym wydziale, to jest w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Apelacyjnego w […] (relacje służbowe);

2) status strony pozwanej w obecnej sprawie Sądu Okręgowego w K. jako jednostki podrzędnej w stosunku do Sądu Apelacyjnego w […], którego prezesem w chwili wytoczenia powództwa w tej sprawie i w toku procesu był SSO J. G., dokonujący zakwestionowanych przez powódkę ocen okresowych;

3) okresowe wykonywanie czynności orzeczniczych na podstawie delegacji przez SSO J. G., pełniącego w chwili wytoczenia powództwa w tej sprawie i w toku procesu funkcję prezesa pozwanego Sądu Okręgowego w K. oraz dokonującego okresowych ocen powódki, będących przedmiotem postępowania w rozpoznawanej sprawie, w jednostce wymiaru sprawiedliwości nadrzędnej nad pozwanym Sądem Okręgowym w K., czyli w Sądzie Apelacyjnym w […] (poprzednim miejscu orzekania przez SSN H. K., której dotyczy wniosek o wyłączenie, i w poprzednim miejscu pracy powódki);

4) możliwe powiązania sędzi H. K. z tytułu relacji służbowych, osobistych, towarzyskich, koleżeńskich z osobą reprezentującą pozwanego – obecnie byłym już prezesem Sądu Okręgowego w K. SSO J. G., który dokonywał zakwestionowanych przez powódkę na drodze sądowej ocen okresowych, a co za tym idzie możliwość wpływów innych sędziów na rozstrzygnięcie tej sprawy oraz ryzyko stronniczości sędzi H. K. z tego powodu, bądź to o charakterze bezpośrednim, bądź pośrednim, a mianowicie przez innych sędziów pozostających z prezesem SSO J. G. w stosunkach służbowych, relacjach osobistych, koleżeńskich i towarzyskich.

Przyczynami wyłączenia sędziego Sądu Najwyższego M. P. miały być:

1) znajomość sędziego z powódką z tytułu zatrudnienia powódki w 2009 r. oraz orzekania przez sędziego w tym czasie w tym samym wydziale, to jest w IIIWydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Apelacyjnego w […] (relacje służbowe);

3) okresowe wykonywanie czynności orzeczniczych na podstawie delegacji przez SSO J. G., pełniącego w chwili wytoczenia powództwa w tej sprawie i w toku procesu funkcję prezesa pozwanego Sądu Okręgowego w K. oraz dokonującego okresowych ocen powódki, będących przedmiotem postępowania w rozpoznawanej sprawie, w jednostce wymiaru sprawiedliwości nadrzędnej nad pozwanym Sądem Okręgowym w K., czyli w Sądzie Apelacyjnym w […] (poprzednim miejscu orzekania przez SSN M. P., którego dotyczy wniosek o wyłączenie, i w poprzednim miejscu pracy powódki);

4) możliwe powiązania sędziego M. P. z tytułu relacji służbowych, osobistych, towarzyskich, koleżeńskich z osobą reprezentującą pozwanego – obecnie byłym już prezesem Sądu Okręgowego w K. SSO J. G., który dokonywał zakwestionowanych przez powódkę na drodze sądowej ocen okresowych, a co za tym idzie możliwość wpływów innych sędziów na rozstrzygnięcie tej sprawy oraz ryzyko stronniczości sędziego M. P. z tego powodu, bądź to o charakterze bezpośrednim, bądź pośrednim, a mianowicie przez innych sędziów pozostających z prezesem SSO J. G. w stosunkach służbowych, relacjach osobistych, koleżeńskich i towarzyskich.

W uzasadnieniu wniosku o wyłączenie sędziów Sądu Najwyższego H. K. i M. P. powódka powołała się na to, że po ukończeniu aplikacji sędziowskiej, przez pewien okres czasu w 2009 r. pracowała w Sądzie Apelacyjnym w […] w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na stanowisku asystenta sędziego. W 2009 r. w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Apelacyjnego w […] orzekali sędziowie Sądu Najwyższego, których dotyczy wniosek o wyłączenie w rozpoznawanej sprawie. W związku z tym powódkę i tych sędziów łączyły relacje służbowe z tytułu zatrudnienia w tym samym czasie, w tym samym Sądzie i Wydziale. Przedmiotem rozpoznawanej sprawy jest uchylenie ocen okresowych za pracę wydanych powódce w 2013 r., 2014 r. i 2015 r. z tytułu zatrudnienia w Sądzie Okręgowym w K.. Kwestionowane oceny wydał powódce ówczesny prezes pozwanego Sądu Okręgowego w K. SSO J. G., który był delegowany do wykonywania czynności orzeczniczych w Sądzie Apelacyjnym w […] w czasie, gdy sędziowie H. K. i M. P. orzekali w tym Sądzie. W związku z tym – w ocenie powódki – sędziowie Sądu Najwyższego, których dotyczy wniosek o wyłączenie, mogą pozostawać z byłym prezesem pozwanego Sądu Okręgowego w K. SSO J. G. w relacjach służbowych, a także w relacjach osobistych, koleżeńskich i towarzyskich. Zakres relacji o tym charakterze może być szerszy i obejmować innych sędziów Sądu Apelacyjnego w […] (poprzedniego miejsca pracy sędziów, których dotyczy wniosek o wyłączenie), jak również sędziów Sądu Okręgowego w K. (obecnego miejsca zatrudnienia powódki, z tytułu którego podlegała ocenom okresowym, iaktualnego miejsca orzekania byłego prezesa Sądu Okręgowego w K., który wydał kwestionowane opinie).

Sędziowie Sądu Najwyższego, których dotyczy wniosek o wyłączenie, złożyli pisemne wyjaśnienia w trybie art. 52 § 2 k.p.c.

Sędzia H. K. w swoim wyjaśnieniu oświadczyła, że nie zna osobiście SSO J. G., zatem nie zachodzą ani nie zachodziły w przeszłości między nią a SSO J. G. jakiekolwiek stosunki służbowe, koleżeńskie czy towarzyskie. Nie przecząc podawanemu przez powódkę faktowi jej zatrudnienia w 2009 r. w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Apelacyjnego w […] (gdzie w tym czasie sędzia pełniła urząd sędziego), sędzia H. K. oświadczyła, nie kojarzy osoby powódki ani nie pamięta, aby bezpośrednio współpracowała z nią jako asystentem sędziego.

Sędzia M. P. w swoim wyjaśnieniu oświadczył, że w jego ocenie w rozpoznawanej sprawie nie zachodzą okoliczności tego rodzaju, które mogłyby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności. Oświadczył, że w ogóle nie zna SSO J. G., ponadto nie zachodzą ani nie zachodziły w przeszłości między nim a SSO J. G. jakiekolwiek stosunki służbowe, nie mówiąc o osobistych, towarzyskich i koleżeńskich. Jeśli natomiast chodzi o znajomość z powódką, to sędzia M. P. nie może wprawdzie zaprzeczyć podawanym przez nią informacjom o jej zatrudnieniu w 2009 r. w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Apelacyjnego w […], gdzie pełnił wówczas urząd sędziego, jednak równocześnie nie pamięta ani nawet nie kojarzy powódki jako osoby zatrudnionej w tym Wydziale. Sędzia M. P. stanowczo zaprzeczył temu, aby współpracował z powódką w ramach relacji służbowych, gdyż współpracującym z nim w tamtym czasie (2009 r.) asystentem sędziego była zupełnie inna osoba.

Rozpoznając wniosek o wyłączenie sędziów H. K. i M. P. Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 49 k.p.c., niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 48 k.p.c., sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie.

W uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 czerwca 2008 r., P 8/07 (OTK-A 2008, nr 5, poz. 84) podkreślono, że gwarancje bezstronności sędziowskiej nie mogą być ograniczone jedynie do stworzenia możliwości wyłączenia sędziego ze względu na istnienie bezpośrednich relacji o charakterze osobistym, ale muszą być pojmowane szerzej – jako umożliwiające wyłączenie w wypadku okoliczności (zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych), które w sytuacji konkretnego sędziego mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do wydania przez niego orzeczenia opartego na w pełni zobiektywizowanych przesłankach.

Dlatego w obecnym stanie prawnym art. 49 k.p.c. nie ogranicza wyłączenia do sytuacji, w której wątpliwości co do bezstronności sędziego wywoływałby stosunek osobisty między sędzią a jedną ze stron lub jej przedstawicielem ustawowym. Wystarczy jakakolwiek okoliczność, która może stać się uzasadnioną przyczyną wątpliwości co do bezstronności sędziego w danej sprawie (por. postanowienie SN z dnia 29 października 1993 r., I CO 37/93, PS 1997, nr 2, s. 47 z omówieniem J. Gudowskiego). Nie jest także konieczne, aby ta okoliczność dotyczyła jedynie relacji między sędzią a jedną ze stron lub jej przedstawicielem ustawowym.

Okolicznością mogącą wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie może być określony stosunek (np. osobisty o charakterze pozytywnym albo negatywnym, gospodarczy, związany z zależnością służbową) między sędzią a jedną ze stron, jej przedstawicielem, pełnomocnikiem czy interwenientem ubocznym. Za aktualne należy uznać stanowisko, że przyczyny wyłączenia nie stanowią same przez się kontakty zawodowe sędziego z innymi sędziami, adwokatami, ławnikami, prokuratorami itp. (por. postanowienie SN z dnia 25 sierpnia 1971 r., I CZ 121/71, OSNCP 1972, nr 3, poz. 53 z omówieniem W. Siedleckiego, Przegląd orzecznictwa, PiP 1973, z. 3, s. 114 i E. Wengerka, Przegląd orzecznictwa, NP 1973, nr 1, s. 88).

Okoliczność mogąca wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego może istnieć przed wszczęciem postępowania, może powstać w toku postępowania, może mieć źródło poza sądem, a może powstać w sądzie.

Wątpliwość co do bezstronności sędziego musi jednak istnieć obiektywnie i poddawać się zewnętrznej weryfikacji oraz ocenie, a nie być tylko subiektywnym przekonaniem określonej osoby (postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2012 r., III KK 214/11, OSNKW 2012, nr 4, poz. 40).

Przyczyną wyłączenia sędziego, którego bezstronność może budzić wątpliwości (iudex suspectus), jest sama możliwość powstania wątpliwości, zarówno u podmiotów zgłaszających wniosek o wyłączenie, jak i u innych występujących w procesie, jak również u osób spoza procesu. Chodzi jednak o wywołanie wątpliwości, która musi być w okolicznościach sprawy uzasadniona. Sąd wyłącza sędziego, jeżeli stwierdzi możliwość istnienia uzasadnionej wątpliwości, niezależnie od własnego przekonania o jej zasadności.

2. Przenosząc te ogólne uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy należało ocenić, czy w okolicznościach przedstawionych przez powódkę można przyjąć, że jej wątpliwości co do bezstronności sędziów H. K. i M. P. istnieją obiektywnie i poddają się zewnętrznej weryfikacji oraz ocenie, a nie są tylko i jedynie subiektywnym przekonaniem samej powódki. Inaczej mówiąc, czy rzeczywiście istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności obojga sędziów Sądu Najwyższego w danej sprawie, wynikająca z samego faktu orzekania przez nich kilka lat temu w Sądzie Apelacyjnym w […].

W ocenie Sądu Najwyższego rozpoznającego wniosek o wyłączenie sędziów okoliczności takie nie istnieją.

Decydujące znaczenie dla tej oceny mają oświadczenia (wyjaśnienia) sędziów H. K. i M. P., złożone na podstawie art. 52 § 2 k.p.c.

Wynika z nich jednoznacznie, że nie znają oni osobiście SSO J. G. i nie łączyły ich z nim nigdy dotąd stosunki służbowe, osobiste, towarzyskie czy koleżeńskie. SSO J. G. orzeka w tej chwili w XIX Wydziale Gospodarczym-Odwoławczym Sądu Okręgowego w K. (informacja dostępna na stronach internetowych Sądu Okręgowego w K.), z czego można wnosić, że podczas delegowania do Sądu Apelacyjnego w […] nie orzekał w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, tylko w którymś z wydziałów cywilnych tego Sądu. Stąd oświadczenia sędziów H. K. i M. P., że nie znają osobiście SSO J. G., są wiarygodne i trudno je podważać. Tym bardziej nie można mówić o stosunkach służbowych, koleżeńskich, towarzyskich czy innych natury osobistej łączących sędziów z osobą, której nie znają.

Z oświadczeń sędziów wynika również jednoznacznie, że nie znają powódki – nie pamiętają jej z okresu pracy powódki jako asystenta sędziego w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 2009 r., nie kojarzą jej jako osoby zatrudnionej w tym Wydziale, nie współpracowali z nią, kiedy była asystentem sędziego w tym Wydziale. Również w tym zakresie oświadczenia sędziów są wiarygodne, zresztą powódka we wniosku o wyłączenie nie twierdzi, że w 2009 r. była asystentem któregoś z sędziów, których dotyczy wniosek o wyłączenie.

Z przedstawionych rozważań wynika, że uzasadnienie wniosków o wyłączenie sędziów H. K. i M. P. zawarte w punktach 1), 2) i 3) (przytoczonych we wstępnej części uzasadnienia) albo nie znajduje potwierdzenia w ustalonych okolicznościach, albo podnoszone okoliczności są prawnie irrelewantne. Trudno mówić o znajomości sędziów z powódką albo o relacjach służbowych między sędziami i powódką, skoro sędziowie oświadczyli, że nie znają, nie pamiętają, nie kojarzą powódki, a ponadto zaprzeczyli, aby współpracowali z nią w 2009 r. jako asystentem sędziego. Również czasowe wykonywanie czynności orzeczniczych w Sądzie Apelacyjnym w […] przez SSO J. G. nie stanowi okoliczności, która może być obiektywnie oceniana jako podważająca zaufanie do bezstronności sędziów, których dotyczy wniosek o wyłączenie. Powódka nie precyzuje, w jakim czasie SSO J. G. był delegowany do orzekania w Sądzie Apelacyjnym w […], nie twierdzi też, że odbywał delegację w III Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Sędziowie H. K. i M. P. są sędziami Sądu Najwyższego odpowiednio od stycznia 2010 r. i od stycznia 2011 r. Z tego punktu widzenia okoliczność, że SSO J. G. jako prezes Sądu Okręgowego w K. orzekał czasowo w ramach delegacji w Sądzie Apelacyjnym w […] po 2010 r. oraz że Sąd Apelacyjny w […] jest sądem nadrzędnym nad Sądem Okręgowym w K. nie ma znaczenia dla oceny w kwestii istnienia uzasadnionej wątpliwość co do bezstronności sędziów w danej sprawie. W ocenie Sądu Najwyższego powołane przez powódkę okoliczności zależności między Sądem Okręgowym w K. i Sądem Apelacyjnym w […] (skądinąd dość oczywiste) nie przenoszą się na możliwość przyjęcia istnienia wątpliwości co do bezstronności sędziów orzekających w Sądzie Najwyższym od stycznia 2010 r. i od stycznia 2011 r., choćby nawet byli wcześniej sędziami orzekającymi w Sądzie Apelacyjnym w […]. Należy ponadto zwrócić uwagę, że w rozpoznawanej sprawie nie orzekały Sądy Okręgowy i Apelacyjny w […]. Zaskarżony skargą kasacyjną wyrok wydał Sąd Okręgowy w C..

Oceniając wątpliwości powódki co do możliwych powiązań sędziów H. K. i M. P. z tytułu relacji służbowych, osobistych, towarzyskich, koleżeńskich z byłym prezesem Sądu Okręgowego w K. SSO J. G., który dokonywał zakwestionowanych przez powódkę na drodze sądowej ocen okresowych, należy stwierdzić, że nie potwierdziły się one (sędziowie H. K. i M. P. im zaprzeczyli) i nie uzasadniają wniosku o wyłączenie. Jeśli natomiast chodzi o obawy co do możliwości wpływu innych sędziów na rozstrzygnięcie obecnej sprawy oraz ryzyko stronniczości sędziów H. K. i M. P. z powodu relacji z innymi sędziami (bądź to o charakterze bezpośrednim, bądź pośrednim), pozostającymi z byłym prezesem Sądu Okręgowego w K. SSO J. G. w stosunkach służbowych, relacjach osobistych, koleżeńskich i towarzyskich, należy stwierdzić, że są to obawy niemające obiektywnego uzasadnienia, a zatem czysto subiektywne. Powódka nie podaje przy tym, na czym miałyby polegać owe relacje służbowe, osobiste, towarzyskie, koleżeńskie innych sędziów Sądu Apelacyjnego w […] z SSO J. G. i w jaki sposób mogłoby to wpływać na wątpliwości co do braku bezstronności sędziów Sądu Najwyższego, których dotyczy wniosek o wyłączenie, orzekających od 8-9 lat w tym Sądzie.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił wniosek o wyłączenie sędziów, uznając, że nie zachodzą przesłanki wyłączenia wynikające z art. 49 k.p.c.