Sygn. akt II CSKP 1038/22

POSTANOWIENIE

Dnia 20 września 2022 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Widło (przewodniczący, sprawozdawca)
‎SSN Maciej Kowalski
‎SSN Mariusz Załucki

w sprawie z wniosku M. K.
‎przy uczestnictwie J. K.
‎o zasiedzenie,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym

w Izbie Cywilnej w dniu 20 września 2022 r.,
‎skargi kasacyjnej wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Okręgowego w Płocku
‎z dnia 29 lipca 2020 r., sygn. akt IV Ca 521/19,

oddala skargę kasacyjną.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 29 lipca 2020 r. Sąd Okręgowy w Płocku w sprawie
‎o zasiedzenie z wniosku M. K. przy uczestnictwie J. K. na skutek apelacji uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Rejonowego w Mławie z dnia 9 listopada 2017 r. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie pierwszym i oddalił wniosek.

Sąd ustalił, że będąca przedmiotem wniosku o zasiedzenie była nieruchomość położona w W., gmina […], stanowiąca działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem […], o powierzchni 6,52 ha początkowo znajdowała się w posiadaniu Z. K.. Spadek po nim na podstawie testamentu nabyła jego córka J.D. w całości, zachowując prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego położonego w W.. J. D. nabyła własność powyższej nieruchomości 4 listopada 1971 r. na podstawie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Za życia nie ubiegała się o wydanie aktu własności ziemi i nie składała wniosku do sądu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości. J. D. zmarła […] 2007r., a spadek po niej, na podstawie ustawy, nabył syn J. K. wraz z wchodzącym w skład spadku gospodarstwem rolnym, który 11 lipca 2013r. wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie, że jego matka nabyła własność nieruchomości rolnej, stanowiącej działkę […]. Obecnie dla nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr […], w której, jako właściciel ujawniony jest J. K.. Uprzednio ze względu na odległość od działki, wiek i stan zdrowia, J. D. nie była w stanie zajmować się uprawą gruntu. Dlatego w połowie lat 70 dwudziestego wieku, zdecydowała się oddać działkę do Państwowego Gospodarstwa Rolnego (PGR), w zamian za opłacanie przezeń podatku rolnego, przy czym intencją przekazującej nie było w żadnym przypadku wyzbycie się prawa własności. Grunt przekazany przez J. D. został włączony do kompleksu pozostałych gruntów znajdujących się w zasobach PGR, jej granice nie były widoczne, działka nie była w żaden sposób wyodrębniona, otoczona była innymi polami pozostającymi we władaniu PGR. Od chwili przekazania ziemi we władanie PGR (posiadanie zależne), J. D. już jej nie uprawiała, ale interesowała się w urzędzie gminy, czy podatek rolny jest opłacany na bieżąco. W nakazach podatkowych PGR był ujawniony jako użytkownik bądź dzierżawca gruntu, a co istotne Skarb Państwa nigdy nie traktował przedmiotowej działki jak właściciel. W okresie, w którym nieruchomość znajdowała się w jego posiadaniu, matka uczestnika nigdy nie domagała się jej wydania, przy czym przed śmiercią nakłaniała syna do uregulowania spraw związanych z sytuacją prawną przedmiotowej działki. PGR w Ł. zostało zlikwidowane 31 sierpnia 1992r. decyzją Wojewody […], a składniki mienia Skarbu Państwa zlikwidowanego PGR zostały przekazane Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w dniu likwidacji na podstawie protokołu zdawczo - odbiorczego. Przekazano wówczas m.in. grunty o powierzchni ogólnej 1.814,82 ha. W załączonych do protokołu wypisach z rejestru gruntów nie wyszczególniono działki nr […]. Według stanu na dzień przekazania zasobów PGR do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, w dokumentacji nie było pisemnej umowy dzierżawy z J. D. ani jakiejkolwiek wzmianki dotyczącej tytułu do władania tą nieruchomością przez Skarb Państwa. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa 4 marca 1993r. wydzierżawiła na 10 lat R. K., prowadzącemu Gospodarstwo Rolne I. , nieruchomości rolne pochodzące ze zlikwidowanego PGR Ł. o łącznej powierzchni 1.542,31 ha, przy czym w załączniku do umowy nie ujawniono działki nr […] w W.. Niemniej jednak R. K. objął ją w posiadanie. W dalszej kolejności Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa 7 lipca 1999r. wydzierżawiła wnioskodawcy M. K. zabudowaną nieruchomość rolną pochodzącą z Gospodarstwa Rolnego Skarbu Państwa w Ł. o nazwie Gospodarstwo W., położoną na terenie gminy […] o łącznej powierzchni 111,97 ha, przy czym w załączniku do umowy nie wymieniono działki […] w W.. Pomimo tej okoliczności wnioskodawca objął tę działkę w posiadanie razem z pozostałymi nieruchomościami, z którymi stanowiła jeden kompleks gospodarczy. Dnia 31 marca 2004 r. M. K. kupił od Agencji Nieruchomości Rolnych zabudowaną nieruchomość rolną, w skład której wchodziły działki: […]1, […]2, […]3, […]4, […]5 z obrębu […] W., gminy […] oraz działki: nr […]6, […]7, […]8 z obrębu […] W1, gminy […]. Były to zatem te same nieruchomości, których dotyczyła umowa dzierżawy, której stroną był wnioskodawca. Ten ostatni miał powyższe działki już w swoim posiadaniu, a nadto objętą wnioskiem działkę […], odnośnie do której był przekonany, iż od chwili podpisania umowy sprzedaży stanowi jego własność. Około 2012 r. pracownicy Urzędu Gminy w […] skontaktowali się z J. K., ponieważ byli zainteresowani przeznaczeniem części działki nr […], na drogę. W 2006 r. M.K. zorientował się, że nie jest właścicielem działki nr […], przy okazji zamiaru jej zalesienia, a rok później bezskutecznie starał się ustalić, kto jest właścicielem. Wobec sporu o charakter posiadania powyższej działki (posiadanie wnioskodawcy zostało zakłócone) wyrokiem z 22 kwietnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Mławie przywrócił powodowi M. K. utracone posiadanie działki nr […] poprzez nakazanie J.K. wydania spornej nieruchomości oraz zakazał dalszych naruszeń. Apelację pozwanego Sąd Okręgowy w Płocku oddalił 8 października 2015r. W wykonaniu prawomocnego wyroku Sądu, J. K. wydał M. K. działkę nr […], 17 października 2015 r. i do chwili obecnej znajduje się ona w jego posiadaniu.

W celu uregulowania stosunków własnościowych powyższej działki M. K. złożył w Sądzie Rejonowym w Mławie wniosek o stwierdzenie jej zasiedzenia, którym domagał się stwierdzenia, że nabył on przez zasiedzenie 31 grudnia 2007 r. własność nieruchomości położonej w miejscowości W., gm. […], stanowiącą działkę ewidencyjną nr […]o powierzchni 6,52 ha, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr KW […].

W odpowiedzi na wniosek M. K. uczestnik postępowania J. K. wniósł o jego oddalenie, wskazując na jego bezzasadność.

Sąd Rejonowy w Mławie postanowieniem z 6 czerwca 2017 r. stwierdził, że wnioskodawca M. K. nabył 31 grudnia 2007 r. przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w miejscowości W., gmina […], stanowiącej działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem […]o powierzchni 6,52 ha, dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze KW […].

Rozpoznając apelację uczestnika Sąd Okręgowy uznał, ją za uzasadnioną i postanowieniem z 9 listopada 2017r., zmienił zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego w Mławie i oddalił wniosek M. K.. Postanowienie Sądu drugiej instancji zostało zaskarżone przez wnioskodawcę skargą kasacyjną w całości, który domagał się jego uchylenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Płocku do ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu Najwyższego skarga kasacyjna wnioskodawcy okazała się zasadna. Mając na względzie jej zarzuty zdaniem tego Sądu w przedmiotowej sprawie nie było wiadomo, na jakich ustaleniach faktycznych Sąd drugiej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie i w konsekwencji zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. okazał się uzasadniony. Jak zważył Sąd Najwyższy uchybienie to uniemożliwiało kontrolę kasacyjną zaskarżonego postanowienia i uzasadniało uwzględnienie skargi w ramach zarzutów wypełniających podstawę naruszenia przepisów postępowania. Już z tych przyczyn orzeczenie Sądu drugiej instancji podlegało uchyleniu, a sprawa przekazaniu temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Odnośnie natomiast do kwestii oceny naruszenia prawa materialnego Sąd Najwyższy zaznaczył, że jest to możliwe tylko wówczas, gdy Sąd drugiej instancji sporządzi uzasadnienie odpowiadające wymogom art. 328 § 2 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy uzupełnił postępowanie dowodowe i ocenił, że apelacja uczestnika J. K. jest uzasadniona. Sąd drugiej instancji uznał za zasadny nie tylko zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i odmiennie ustalił stan faktyczny, ale podzielił także pogląd apelującego, iż Sąd Rejonowy w Mławie nieprawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego. Jak zważył Sąd Okręgowy zgodnie z art. 172 § 1 i 2 k.c., posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. W ocenie tego Sądu oczywistym było, że M. K. objął w samoistne posiadanie działkę nr […] z chwilą nabycia na własność sąsiednich nieruchomości, tj. od 31 marca 2004 r. Kupując tzw. „gospodarstwo W.", które wcześniej dzierżawił, był przekonany, że wspomniana działka wchodzi w jego skład, posiadał ją już wcześniej od 7 lipca 1999r. Okres czasu od 31 marca 2004r. nawet do dnia zamknięcia rozprawy apelacyjnej 15 lipca 2020r. był niewystarczający do stwierdzenia zasiedzenia. Mając na względzie art. 176 § 1 k.c. Sąd drugiej instancji zauważył okoliczność, że Agencja przy zawieraniu kolejnych umów dzierżawy, czy to z R. K., czy to z M. K. wskazywała na to, że uznawała działkę […] za swoją własność. Wraz z innymi nieruchomościami działka stanowiła zorganizowaną całość gospodarczą i w takiej formie była wydawana obu dzierżawcom, choć formalnie nie została wymieniona w żadnej z umów. Pierwsza umowa dzierżawy podpisana przez Agencję, w oparciu o którą nastąpiło faktyczne wydanie działki […] miała miejsce 4 marca 1993 r. Jak zważył Sąd II instancji doliczenie czasu poprzedników od 4 marca 1993r. również nie wystarczało na stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie na rzecz M. K.. Istotne dla rozstrzygnięcia okazało się ustalenie, jaki charakter miało posiadanie tej działki przez Skarb Państwa - PGR Ł.. W ocenie Sądu Okręgowego, było to posiadanie zależne, gdyż J. D. nigdy nie zrezygnowała z prawa własności tej działki, a przekazała ją w „bezczynszowe używanie”/„bezczynszowe korzystanie” (art. 708 k.c.) w zamian za opłacanie podatku. Jak przyjął Sąd Okręgowy okoliczność, że J. D. nie żądała czynszu dzierżawnego, nie oznaczał jeszcze, że Skarb Państwa był samoistnym posiadaczem tej nieruchomości od połowy lat 70. XX w. aż do likwidacji PGR Ł. w 1992 r. Dlatego też, zdaniem Sądu Okręgowego, nie było podstaw, by traktować Skarb Państwa, jako posiadacza samoistnego. Zmiana charakteru posiadania z zależnego na samoistny nastąpiła dopiero od chwili zawarcia pierwszej umowy dzierżawy obejmującej sporną działkę i można je przypisać następcom Skarbu Państwa, tj. Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa od 4 marca 1993 r. (następnie Agencji Nieruchomości Rolnych) oraz M. K. od 31 marca 2004 r. Łączny okres posiadania samoistnego działki nr […] przez wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych okazał się zatem niewystarczający do stwierdzenia nabycia jej własności przez zasiedzenie. Z tych wszystkich względów, Sąd II instancji uznał, iż wniosek o zasiedzenie należało oddalić.

Wnioskodawca zaskarżył skargą kasacyjną postanowienie Sądu Okręgowego w Płocku z 29 lipca 2020 r. w całości. Skargę tę zgodnie z art. 398³ § 1 pkt. 1 k.p.c. oparł na zarzutach:

I. naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: 1) art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez: a) brak wskazania wprost w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia czy posiadanie samoistne M. K. i jego poprzednika prawnego Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (później: Agencji Nieruchomości Rolnych) było posiadaniem w dobrej czy w złej wierze, podczas gdy okoliczność ta jest niezbędna dla prawidłowego ustalenia terminu koniecznego do stwierdzenia czy zasiedzenie nastąpiło czy nie, gdyż w przypadku przyjęcia dobrej wiary (20 lat) okres posiadania spornej działki przez wymienionych byłby wystarczający do jej zasiedzenia; b) brak wyjaśnienia w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia w oparciu o jakie dowody Sąd drugiej instancji ustalił, że okres posiadania samoistnego spornej działki przez M. K. i jego poprzednika prawnego Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (później: Agencję Nieruchomości Rolnych) jest niewystarczający do stwierdzenia zasiedzenia i tym samym dlaczego przyjął (jak należy domniemywać), że posiadanie samoistne spornej działki M. K. i jego poprzednika prawnego Agencji Nieruchomości Rolnych było posiadaniem w złej wierze, co uniemożliwia kontrolę kasacyjną zaskarżonego orzeczenia; 2) art. 234 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie domniemania dobrej wiary ustanowionego w art. 7 k.c. przy jednoczesnym braku poczynienia jakichkolwiek ustaleń co do okoliczności, które miałyby wyłączać dobrą wiarę M. K. i jego poprzednika prawnego Agencji Nieruchomości Rolnych, co uniemożliwia kontrolę kasacyjną zaskarżonego orzeczenia;

II. Naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 336 k.c. i art. 348 k.c. w związku z art. 13 ust. 2 i art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa poprzez błędną wykładnię tych przepisów i nieprawidłowe uznanie, że okres posiadania samoistnego spornej działki przez poprzednika prawnego Wnioskodawcy należy liczyć od dnia zawarcia przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (dalej także: „AWRSP”) umowy dzierżawy z R. K., tj. od 4 marca 1993 r. a nie od dnia faktycznego przejęcia przez Agencję składników mienia po zlikwidowanym PGR, co miało miejsce w dniu 31 sierpnia 1992 r.

We wnioskach skarżący domagał się uchylenia w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Płocku i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył co następuje.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do wskazanych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia przepisów postępowania. Skarżący formułując powyższe wyszczególnił zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., co w jego zdaniem miało istotny wpływ na wynik sprawy. W jego ocenie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia nie wyjaśniono, czy posiadanie samoistne M. K. i jego poprzednika prawnego Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (później: Agencji Nieruchomości Rolnych) było posiadaniem w dobrej czy w złej wierze. Zarzut ten nie mógł odnieść skutku. Otóż w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje ugruntowany pogląd, że obraza art. 328 § 2 k.p.c. może być zarzucana w apelacji lub skardze kasacyjnej tylko w wyjątkowych okolicznościach, tj. wtedy gdy wady uzasadnienia uniemożliwiają dokonanie kontroli instancyjnej lub kasacyjnej (zob. np. wyrok SN z 11 maja 2000 r., I CKN 272/00; wyrok SN z 14 listopada 2000 r., V CKN 1211/00; wyrok SN z 18 lutego 2005 r., V CK 469/04, IC 2005, nr 12, s. 59). Przykładowo, uznaje się, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (orzeczenie SN z 16 października 2009 r., I UK 129/09). Przenosząc rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należało zauważyć, iż uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego w Płocku nie musiało zawierać wszystkich elementów uzasadnienia rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji; Sąd Odwoławczy obowiązany był zamieścić w uzasadnieniu takie elementy, które ze względu na treść apelacji i zakres rozpoznania, były potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy. Sąd drugiej instancji zadośćuczynił temu obowiązkowi, gdyż dokonane przezeń i wskazane w uzasadnieniu ustalenia faktyczne pozwoliły na rekonstrukcję poczynionych założeń, procesu myślowego, co w efekcie doprowadziło do stwierdzenia, że okres czasu od 31 marca 2004 r. (zakup zabudowanej nieruchomości rolnej, których dotyczyła umowa dzierżawy) nawet do dnia zamknięcia rozprawy apelacyjnej przed Sądem Odwoławczym w dniu 15 lipca 2020 r. okazał się niewystarczający do stwierdzenia zasiedzenia. Nadto doliczenie czasu poprzedników prawnych wnioskodawcy od 4 marca 1993 r. również nie wystarczyłoby do stwierdzenie nabycia własności objętej wnioskiem działki nr 446/3 na rzecz M. K. przez zasiedzenie. W konsekwencji przyjęty przez Sąd drugiej instancji proces myślowy, który można było na podstawie uzasadnienia rozstrzygnięcia odtworzyć, umożliwia sformułowanie twierdzenia, że łączny okres posiadania samoistnego działki nr […] przez wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych był niewystarczający do stwierdzenia nabycia jej własności przez zasiedzenie. W dalszej kolejności należy stwierdzić, że zasadnie Sądy obu instancji przyjęły okoliczność posiadania w złej wierze. Skoro poprzednik prawny wnioskodawcy, to jest Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (Agencja Nieruchomości Rolnych) niewątpliwie był posiadaczem zależnym, to dopiero dokonanie przezeń stosownego aktu władztwa, zewnętrznie postrzegalnego, polegającego na zamanifestowaniu faktycznego władania nieruchomością dla siebie, jak właściciel mogłoby być traktowane jako moment zmiany zamiaru posiadania z zależnego na samoistny. Za takowe ewentualnie może być uznane zawarcie pierwszej umowy dzierżawy przez Agencję jako wydzierżawiającego. Nadto dla przyjęcia posiadania samoistnego musiałyby zaistnieć okoliczności, które uzasadniałyby postrzeganie statusu prawnego nieruchomości, jako władztwo samoistne w dobrej wierze. W konsekwencji sformułowany przez skarżącego zarzut okazał się bezzasadny. Naruszenie przez sąd drugiej instancji art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. stanowi usprawiedliwioną podstawę kasacyjną wtedy, gdy wskutek uchybienia wymaganiom stawianym uzasadnieniu, zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (zob. wyroki SN z 7 października 2005 r., IV CK 122/0; z 28 listopada 2007 r., V CSK 288/07; z 21 lutego 2008 r., III CSK 264/07, OSNC - ZD 2008 Nr D, poz. 118 oraz postanowienie SN z dnia 23 lipca 2015 r., I CSK 654/14). Jak wyjaśniono w orzecznictwie SN (zob. np. wyrok SN z 18 marca 2003 r. IV CKN 1862/00, a także postanowienia SN z 20 lutego 2003 r. II CKN 1138/00, oraz z 5 kwietnia 2002 r. II CKN 1368/00), zachowującym aktualność także na gruncie przedmiotowej skargi kasacyjnej, zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może znaleźć zastosowanie w tych wyjątkowych sytuacjach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia. Jak wskazano, taka sytuacja nie występuje w rozpoznawanej sprawie.

Jako pozbawiony podstaw okazał się także zarzut naruszenia art. 234 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie domniemania dobrej wiary ustanowionego w art. 7 k.c. przy jednoczesnym braku poczynienia jakichkolwiek ustaleń co do okoliczności, które miałyby wyłączać dobrą wiarę M. K. i jego poprzednika prawnego Agencji Nieruchomości Rolnych, co zdaniem skarżącego uniemożliwiło weryfikację kasacyjną zaskarżonego postanowienia. W ocenie Sądu Najwyższego i ten zarzut był bezzasadny. Otóż z art. 172 § 1 k.c., a pośrednio z art. 7 k.c. wynika wiążące sąd domniemanie dobrej wiary posiadacza samoistnego nieruchomości w chwili uzyskania posiadania (art. 234 k.p.c.). Dowód złej wiary w celu obalenia tego domniemania wymaga wykazania przez przeciwnika, że posiadacz samoistny nieruchomości w chwili uzyskania posiadania nieruchomości wiedział, że nie jest właścicielem lub wprawdzie nie wiedział, ale wiedziałby, gdyby się zachował z odpowiednią starannością, a więc tak, jak tego można od niego w danych okolicznościach wymagać (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 6 grudnia 1991 r. - zasada prawna - III CZP 108/91, OSNCP 1992, nr 4, poz. 48, oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2009 r., III CSK 54/09, OSNC-ZD 2010, nr C, poz. 84, i z 7 maja 2014 r., II CSK 472/13). W rachubę wchodzi zatem kwestia oceny odniesionej do danej osoby i okoliczności, w jakich ona się znajduje w chwili zachowania podlegającego ocenie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 11 sierpnia 2011 r., I CSK 642/10). Przy ustalaniu stanu świadomości osoby, odpowiadającego występującemu w art. 172 ogólnemu pojęciu złej wiary, czyli przy rozstrzyganiu, czy osoba ta wiedziała lub co najmniej powinna była wiedzieć o miarodajnej okoliczności, jaką jest nieprzysługiwanie własności nieruchomości obejmowanej w posiadanie, szczególne znaczenie przypada przewidzianym w art. 231 k.p.c. domniemaniom faktycznym (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2001 r., II CKN 277/99, OSNC 2002, nr 6, poz. 77). Zdaniem skarżącego Sąd drugiej instancji nie dokonał jakichkolwiek ustaleń, które miałaby wyłączyć dobrą wiarę wnioskodawcy i jego poprzedników prawnych. Założenie to jest błędne. Poprzednik prawny wnioskodawcy, Agencja Nieruchomości Rolnych przed zawarciem umów dzierżawy był pierwotnie posiadaczem zależnym który uzewnętrznił wolę posiadania spornej działki 446/3 jak właściciel (posiadacz samoistny) dopiero przez zawarcie umowy dzierżawy i oddanie jej w posiadanie zależne. Towarzyszące temu okoliczności nie wskazywały na istnienie podstaw do przypisana mu dobrej wiary. Również wnioskodawca objął w posiadanie samoistne działkę […], to jest z chwilą nabycia w dniu 31 marca 2004 r. na własność sąsiednich nieruchomości, które wcześniej dzierżawił, będąc przekonany, że działka ta wchodzi w skład nabytego gospodarstwa W. (przedmiotową działkę posiadał od 7 lipca 1999 r.). Tymczasem fakt nabycia nieruchomości sąsiadujących w formie aktu notarialnego (sprzedaż w dniu 31 marca 2004 r.) bez widocznych granic, wskazuje na brak należytej staranności przy wyznaczeniu zakresu przestrzennego nabywanych nieruchomości. Nie można, bowiem, rozciągnąć domniemania dobrej wiary na nabycie nieruchomości, która nie była w rzeczywistości oznaczona w żaden sposób w umowie sprzedaży w formie aktu notarialnego np. poprzez jej identyfikację numerem działki z ewidencji gruntów, czy jej powierzchnią, jako przedmiotu sprzedaży. Wnioskodawca jedynie z faktu, że uprzednio użytkował powyższą działkę, która nie była rozgraniczona na gruncie (nie posiadała znaków granicznych) wnioskował i uzasadniał swoje przekonanie, że nabył także w ramach gospodarstwa Wojnówka te bliżej niesprecyzowane, nieoznaczone i sąsiadujące nieruchomości, w tym także działkę nr […]. Należy dodać, że nieruchomość ta ma powierzchnię 6,52 ha.

Skarżący swoją skargę kasacyjną oparł również na zarzucie naruszenia przepisów prawa materialnego. Jako podstawę wskazał rzekome naruszenie przez Sąd Okręgowy w Płocku art. 336 k.c. i art. 348 k.c. w związku z art. 13 ust. 2 i art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, poprzez błędną wykładnię tych przepisów i nieprawidłowe uznanie, że okres posiadania samoistnego spornej działki przez poprzednika prawnego Wnioskodawcy należy liczyć od dnia zawarcia przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (dalej także: „AWRSP”) umowy dzierżawy z R. K., tj. od 4 marca 1993 r. a nie od dnia faktycznego przejęcia przez Agencję składników mienia po zlikwidowanym PGR, co miało miejsce w dniu 31 sierpnia 1992 r. Zarzut ten nie może odnieść rezultatu. Jak wynika, bowiem, z art. 19 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa "przekazanie" do Zasobu, o którym mowa w ust. 1 art. 19, było wprowadzeniem Agencji w sytuację faktyczną zlikwidowanego PGR. Nabycie własności nieruchomości następowało zawsze na rzecz Skarbu Państwa, a nie Agencji. "Przekazanie" z art. 19 wzmiankowanej ustawy nie mogło doprowadzić do zmiany posiadania zależnego zlikwidowanego PGR którego mienie przeniesiono na rzecz Agencji. Spis z natury, o którym mowa wyżej, jako jedna z metod inwentaryzacji majątku stanowił, natomiast, jedynie czynność materialno-techniczną zawierającą wykaz przejmowanych składników majątku dokonywany według zasad prowadzenia rachunkowości. Polegał on na prostym przeliczeniu lub zważeniu rzeczywistych stanów materialnych lub pieniężnych składników majątkowych. Mógł obejmować wszystkie składniki (tzw. inwentaryzacja pełna) lub tylko niektóre z nich (tzw. inwentaryzacja wyrywkowa). Kwestia spisu z natury pozwalała ustalić jednocześnie, do jakiej wartości Agencja ponosić będzie odpowiedzialność za długi związane z przejętym mieniem. Wymaga podkreślenia, że przy technicznej czynności sporządzenia protokołu zdawczo-odbiorczego nie rozstrzygało się sporów własnościowych ani nie ustalało – przy ewentualnych wątpliwościach prawnych – które składniki majątku powinny zostać przejęte przez Agencję. W dacie 31 sierpnia 1992 r. doszło zatem do przeniesienia posiadania zależnego spornej nieruchomości z likwidowanego PGR na Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Protokół zdawczo – odbiorczy, o którym mowa w art. 19 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa nie stanowił, zaś, dokumentu umożliwiającego rozporządzanie rzeczą (art. 348 zd. 2 k.c.). Stanowił on li tylko czynność materialno-techniczną zawierającą wykaz przejmowanych składników majątku dokonywany według zasad prowadzenia rachunkowości.

Mając na względzie powyższe rozważania, brak uzasadnionych podstaw skargi kasacyjnej skutkował jej oddaleniem (art. 398¹⁴ k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

[as]