Sygn. akt III KK 87/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2018 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
‎SSN Rafał Malarski
‎SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)

Protokolant Jolanta Włostowska

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Roberta Tarsalewskiego
‎w sprawie B. D. i Ł. S.

skazanych z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k. i in.
‎po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
‎w dniu 8 listopada 2018 r.,
‎kasacji, wniesionych przez obrońców skazanych
‎od wyroku Sądu Okręgowego w L.
‎z dnia 13 września 2017 r., sygn. akt XI Ka […],
‎zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K.
‎z dnia 22 marca 2017 r., sygn. akt II K […],

1. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym;

2. zwraca B. D. i Ł. S. uiszczone opłaty od kasacji.

UZASADNIENIE

B. D., Ł. S. i B. S. zostali oskarżeni o to, że w dniu 19 marca 2015 r. w N., województwa […], działając wspólnie i w porozumieniu, umyślnie, publicznie oraz z oczywiście błahego powodu, używając wobec P. J. przemocy fizycznej polegającej na popchnięciu go rękami, przewróceniu, ciągnięciu za rękę, szarpaniu i kopnięciu w nogę, usiłowali zabrać mu w celu przywłaszczenia pieniądze oraz telefon komórkowy marki N. o wartości 300 zł, jednakże zamierzonego celu nie osiągnęli z uwagi na interwencję osób postronnych, w wyniku czego pokrzywdzony doznał stłuczenia grzbietu i powłok brzucha, skutkujących rozstrojem jego zdrowia i naruszeniem czynności narządu ciała na czas poniżej siedmiu dni i został narażony na bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania skutku określonego w art. 157 § 1 k.k., okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego, tj. o czyn z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k. (pkt I). B. D. ponadto został oskarżony o to, że tego samego dnia w tej samej miejscowości, zmuszał funkcjonariusza Policji R. Z. do zaniechania prawnej czynności służbowej w postaci jego zatrzymania w ten sposób, że stosował wobec niego przemoc w postaci szarpania za rękę i uderzenia w brzuch, tj. o czyn z art. 224 § 2 k.k. (pkt II).

Sąd Rejonowy w K., wyrokiem z dnia 22 marca 2017 r., uznał B. D. i Ł. S. w ramach czynu zarzucanego im w pkt I aktu oskarżenia za winnych tego, że w dniu 19 marca 2015 r. w N., województwa […], działając wspólnie i w porozumieniu z ustaloną osobą, wzięli udział w pobiciu P. J., w trakcie którego pokrzywdzony został popchnięty rękami i przewrócony na podłoże, ciągnięty za rękę, szarpany oraz kopnięty w nogę i narażony przez to na bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia skutku określonego w art. 157 § 1 k.k., w wyniku czego doznał on stłuczenia grzbietu i powłok brzucha, skutkujących rozstrojem jego zdrowia i naruszeniem czynności narządu ciała na czas poniżej siedmiu dni, tj. przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. i za to wymierzył: B. D. karę roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności, a Ł. S. karę roku pozbawienia wolności. Ponadto, uznał B. D. za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt II aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 224 § 2 k.k. i za to wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 2 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej wobec Ł. S. kary pozbawienia wolności na okres 5 lat próby, oddając go w tym okresie pod dozór kuratora, a na mocy art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec niego karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 10 zł każda. Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. orzekł wobec B. D. karę łączną roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Postępowanie karne wobec B. S. umorzył na podstawie art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k.

Od powyższego wyroku apelacje złożyli prokurator i obrońcy oskarżonych B. D. i Ł. S..

Prokurator zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść oskarżonych i zarzucił:

1)„obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 4 k.p.k. i 7 k.p.k. polegającą na nieuwzględnieniu przez Sąd okoliczności przemawiających na niekorzyść oskarżonych B. D. i Ł. S. oraz nadania nadmiernego znaczenia okolicznościom przemawiającym na ich korzyść, a także polegającą na dokonaniu przez Sąd dowolnej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie, a w szczególności odmówienie waloru wiarygodności zeznaniom P. J. i R. J. w tej części, w której twierdzili oni, iż oskarżeni stosowali wobec pokrzywdzonego przemoc w zamiarze dokonania zaboru w celu przywłaszczenia należącego do niego mienia w postaci pieniędzy i telefonu komórkowego w sytuacji, gdy wiarygodności zeznań P. J. i R. J. w tej części nie neguje fakt, iż pokrzywdzony jest osobą niepełnosprawną umysłowo, bowiem jak wynika z opinii sądowo - psychologicznej sporządzonej na podstawie bezpośredniego udziału biegłego psychologa w przesłuchaniu pokrzywdzonego, pokrzywdzony ma zachowaną zdolność do odtwarzania własnych przeżyć fizycznych i psychicznych, posiada możliwość mimowolnego zapamiętania treści o charakterze konkretno - obrazowym ich słownego przekazu i choć mogą być nieprecyzyjne w szczegółach i osadzeniu czasowym to pokrzywdzony nie ma skłonności do konfabulacji oraz nie wykazuje podatności na sugestię;

2)obrazę przepisu postępowania, mającą wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 5 § 2 k.p.k. poprzez bezpodstawne zastosowanie tego przepisu i rozstrzygnięcie na korzyść oskarżonych niedających się usunąć wątpliwości odnośnie zamiaru z jakim działali oskarżeni, w sytuacji, gdy Sąd I instancji dysponował konsekwentnymi i stanowczymi zeznaniami pokrzywdzonego P. J. i świadka R. J., które pozwalały na poczynienie prawidłowych ustaleń odnośnie do sfery motywacyjnej oskarżonych;

3)błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mających wpływ na treść orzeczenia polegający na przyjęciu, iż B. D. i Ł. S. swoim zachowaniem wyczerpali tylko znamiona czynu z art. 158 § 1 k.k., podczas gdy prawidłowa analiza całokształtu ujawnionych okoliczności niniejszej sprawy, a zwłaszcza zeznań pokrzywdzonego P. J. i świadka R. J. prowadzi do wniosku, iż oskarżeni usiłowali zabrać pokrzywdzonemu pieniądze i telefon komórkowy, zaś zamierzonego skutku nie osiągnęli z uwagi na skuteczną interwencję naocznego świadka zdarzenia w osobie P. W., co winno skutkować przypisaniem im także usiłowania dokonania rozboju na osobie P. J.;

4)błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść polegający na niesłusznym przyjęciu, że przypisany oskarżonym B.D. i Ł. S. czyn nie stanowi występku o charakterze chuligańskim, podczas gdy prawidłowa analiza całokształtu okoliczności zdarzenia, w szczególności miejsce w jakim doszło do podjęcia przez oskarżonych działań skierowanych wobec pokrzywdzonego P. J., pory dnia, osoby pokrzywdzonego, rodzaju naruszonego dobra, jak też motywacja i publiczność działania oskarżonych, prowadzą do wniosku, iż działali oni z oczywiście błahego powodu, publicznie, okazując rażące lekceważenie porządku prawnego, co winno skutkować przypisaniem im popełnienia występku o charakterze chuligańskim”.

W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez uznanie oskarżonych B. D. i Ł. S. za winnych popełnienia czynu zarzucanego im w punkcie I aktu oskarżenia wyczerpującego dyspozycję art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k. i za to na podstawie art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 14 § 1 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k. wymierzenie B. D. kary 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, a Ł. S. kary 3 lat pozbawienia wolności; uchylenie punktu IIl, IV i V oraz zmianę punktu VI poprzez połączenie na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. orzeczonych wobec B. D. kar pozbawienia wolności i wymierzenie jako kary łącznej kary 3 lat i 7 miesięcy pozbawienia wolności.

Obrońca oskarżonego B. D. zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:

1.mającą wpływ na treść wyroku obrazę art. 7 k.p.k., polegającą na:

- „błędnej na niekorzyść oskarżonego ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego przez niezasadne i niczym nieuzasadnione przyjęcie, że oskarżony B. D. dopuścił się czynów zarzuconych mu w pkt I i II, a w szczególności odnośnie czynu z pkt I wyroku;

- przekroczeniu swobodnej oceny dowodów polegającym na uznaniu, że oskarżony brał udział w pobiciu pokrzywdzonego w sytuacji, gdy sam Sąd w uzasadnieniu wyroku na k. 1 stwierdza, iż tylko B. S. popchnął go i szarpał, a następnie na k. 7, że według relacji świadków W. i T. (którym dał wiarę) styczność fizyczną z pokrzywdzonym miał tylko oskarżony B. S.;

- nieuzasadnionym uznaniu, że wyjaśnienia oskarżonego są niezasługujące na wiarę w sytuacji, gdy potwierdzają je bezstronni świadkowie, co wskazuje na przekroczenie swobodnej oceny dowodów;

- nieuprawnionym przyjęciu, że oskarżony D. miał udawać, że filmuje zajście w sytuacji, gdy wyjaśnił on, a nie zostało to obalone, że patrzył na telefon i nie uczestniczył w drugiej części zdarzenia będąc w odległości kilku metrów od pozostałych;

- pominięciu przy ferowaniu wyroku faktu, że B. D. był w chwili czynu młodociany;

- niezasadnym przyjęciu, że po użyciu wulgarnych słów, gdy pokrzywdzony wycofał się na drugą stronę jezdni, oskarżony B. D. działał wspólnie i w porozumieniu z pozostałymi uczestnikami zajścia w sytuacji, gdy był on w pewnej odległości i cały czas zajęty był telefonem nie uczestnicząc w tym zajściu;

- oparciu ustaleń dotyczących czynu z pkt II na sprzecznych i bardzo ogólnych zeznaniach pokrzywdzonego i drugiego policjanta, z których miałaby wynikać czynna napaść na funkcjonariusza w sytuacji, gdy działanie oskarżonego było tylko utrudnianiem zatrzymania go, a nie napaścią na tegoż, gdyż nie było to zamiarem B. D., który to właśnie został pobity przez policjantów”, co w efekcie doprowadziło do wymierzenia oskarżonemu rażąco surowej kary;

2.błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, wyrażający się w błędnym zastosowaniu do czynu zarzucanego oskarżonemu w pkt I kwalifikacji z art. 158 § 1 k.k. zamiast czynu z art. 216 § 1 k.k.

Podnosząc powyższe zarzuty wniósł o uniewinnienie B. D. od dokonania zarzucanych mu czynów, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Obrońca oskarżonego Ł. S. zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:

1.obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść wyroku, tj.: art. 4, 5 § 2, 7, 92 i 410 k.p.k. poprzez dokonanie oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w sposób sprzeczny ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, jak też oparcie zaskarżonego wyroku na wybiórczej analizie materiału dowodowego i jedynie niekorzystnych dla oskarżonego oraz noszących znamiona niewiarygodności elementach materiału dowodowego, polegającej na:

- „bezzasadnym uznaniu, że oskarżony Ł.S. wziął udział w pobiciu pokrzywdzonego P. J. oraz, że obejmował swoim zamiarem pobicie P. J., podczas gdy oskarżony Ł.S. nie uczestniczył w pobiciu pokrzywdzonego, lecz był jedynie biernym obserwatorem zajścia, za czym przemawiają takie dowody jak: wyjaśnienia oskarżonych, które korespondują z zeznaniami świadków;

- bezzasadnym obdarzeniu wiarą zeznań P. J., w zakresie w jakim podawał, że wszyscy oskarżeni mieli kierować pod jego adresem wyzwiska, wulgaryzmy oraz zachowywać się agresywnie podczas kiedy z uwagi na wywołane schorzeniem znacznie ograniczone możliwości postrzegania i odtwarzania zdarzeń, pokrzywdzony nie mógł prawidłowo odczytać intencji, zapamiętać szczegółów zdarzenia oraz odtworzyć jego przebieg po wielu miesiącach, co wskazuje, że zeznania złożone na rozprawie nie stanowią odtworzenia rzeczywistych przeżyć pokrzywdzonego;

- pominięciu nieprawidłowości popełnionych w trakcie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego, który przesłuchiwany był bez obecności biegłego psychologa, lecz w obecności ojca R. J. i znajdował się w stanie silnego rozchwiania i znacznie utrudnionego kontaktu, co jak wykazało przesłuchanie funkcjonariusza Policji powodowało, że zeznania w istocie składał ojciec pokrzywdzonego, przez co w istocie nie wiadomo jakie były spostrzeżenia pokrzywdzonego oraz przebieg zdarzenia;

- bezzasadnym obdarzeniu wiarą w całości zeznań R. J., podczas kiedy świadek ten nie był bezpośrednim obserwatorem zdarzenia i wiedzę swoją czerpał z relacji syna, która to relacja dotknięta była silnymi emocjami i pozostawała mało wiarygodna co do szczegółów przebiegu zdarzenia;

- bezzasadnym przyjęciu jakoby wszyscy oskarżeni kierowali pod adresem pokrzywdzonego wyzwiska i zachowywali się agresywnie, podczas kiedy z zeznań świadków, w szczególności P. W. i K. T. wynika, iż wszyscy uczestnicy zdarzenia krzyczeli, w tym pokrzywdzony, lecz nie wiadomo co wykrzykiwali, przy czym bezsporne jest, że jedynie jeden z oskarżonych mógł mieć kontakt z pokrzywdzonym a dwaj pozostali oskarżeni zachowali się biernie;

- bezzasadnym nie obdarzeniu wiarą wyjaśnień oskarżonych, że pokrzywdzony zachowywał się w sposób prowokacyjny i stwierdzeniu, że wobec nieustalenia powodu zachowania jednego z oskarżonych należy przyjąć, że oskarżeni działali bez powodu;

- bezzasadnym przyjęciu, że pokrzywdzony narażony został na bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu zgodnie z art. 157 § 1 k.k., podczas kiedy ustalony przebieg zdarzenia (przewrócenie się pokrzywdzonego) wskazuje, że nie zaistniało niebezpieczeństwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu”;

2.obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść wyroku, tj. art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 413 § 2 pkt 2 k.p.k., poprzez sprzeczność treści komparycji zaskarżonego wyroku z jego uzasadnieniem w aspekcie wysokości orzeczonej wobec oskarżonego Ł. S. kary pozbawienia wolności, polegającą na wskazaniu w komparycji wyroku kary roku pozbawienia wolności, podczas gdy w uzasadnieniu wskazano jako wystarczającą dolegliwość karę 8 miesięcy pozbawienia wolności;

3.obrazę przepisu postępowania, mającą wpływ na treść wyroku, tj. art. 413 § 2 pkt 2 k.p.k., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na nieokreśleniu sposobu zaliczenia okresu rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet kary grzywny;

4.błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, a będący skutkiem wymienionych wyżej naruszeń przepisów postępowania, polegający na bezpodstawnym przyjęciu jakoby oskarżony Ł. S. miał dopuścić się zarzucanego mu czynu, podczas gdy zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy nie daje racjonalnych podstaw do przyjęcia takiego założenia.

Wskazując powyższe zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w L., wyrokiem z dnia 13 września 2017 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

- B. D. i Ł. S. w ramach czynu zarzucanego im w pkt I uznał za winnych tego, że w dniu 19 marca 2015 r. w N., województwa […], działając wspólnie i w porozumieniu z ustaloną osobą, umyślnie, publicznie oraz bez powodu, okazując rażące lekceważenie porządku prawnego, używając wobec P. J. przemocy polegającej na popchnięciu go rękami, przewróceniu na ziemię, ciągnięciu za rękę, szarpaniu i kopnięciu w nogę, usiłowali zabrać mu w celu przywłaszczenia pieniądze i telefon komórkowy marki N. o wartości 300 zł, jednakże zamierzonego celu nie osiągnęli z uwagi na interwencję osób postronnych, tj. czynu wyczerpującego dyspozycję art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k. i za to na podstawie wskazanych przepisów, przyjmując za podstawę wymiaru kary art. 14 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k., skazał ich na kary po 3 lata pozbawienia wolności;

- uchylił rozstrzygnięcia o karze łącznej pozbawienia wolności orzeczonej wobec B. D., o warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec Ł. S. i związane z nim rozstrzygnięcia o dozorze kuratora, o karze grzywny oraz o zaliczeniu rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet orzeczonych wobec oskarżonych kar;

- na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył orzeczone wobec B. D. jednostkowe kary pozbawienia wolności i wymierzył mu karę łączną 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności;

- na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonych wobec oskarżonych kar pozbawienia wolności zaliczył okresy ich zatrzymania;

- w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w mocy i orzekł o kosztach sądowych.

Od powyższego wyroku kasacje wnieśli obrońcy skazanych B. D. i Ł. S.. Zaskarżyli wyrok w całości i sformułowali jednobrzmiące zarzuty, a mianowicie zarzucili rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na treść wyroku, tj.:

1.art. 36 pkt 2 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247), poprzez jego niezastosowanie, pomimo, iż w niniejszej sprawie wniesiono akt oskarżenia do Sądu w dniu 30 czerwca 2015 r., tj. przed dniem wejścia w życie w/w ustawy, co skutkowało procedowaniem przez Sąd II instancji na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego, w tym w szczególności art. 452 k.p.k. i art. 454 k.p.k. w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, tj. uchylającą § 1 art. 452 k.p.k. oraz § 2 art. 454 k.p.k. wyrażające uchyloną zasadę ne peius, zakazującą orzeczenia surowszej kary pozbawienia wolności w sytuacji zmiany ustaleń faktycznych;

2.art. 452 § 1 k.p.k. i art. 454 § 2 k.p.k. wyrażających zasadę ne peius, w brzmieniu dotychczasowym, tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji zmianę przez Sąd II Instancji ustaleń faktycznych i orzeczenie surowszej kary pozbawienia wolności, pomimo dokonania przez Sąd II instancji istotnej zmiany ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wyroku, podczas kiedy stosownie do przepisów intertemporalnych, Sąd II instancji zobowiązany był stosować przepisy art. 452 § 1 k.p.k. i art. 454 § 2 k.p.k. w brzmieniu sprzed 1 lipca 2015 r., a zatem w sytuacji kiedy doszedł do przekonania, iż niezbędna jest zmiana ustaleń faktycznych, powinien wyrok Sądu I instancji uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania;

3.art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. i art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k., polegające na tym, że Sąd Okręgowy, orzekając odmiennie co do istoty i przyjmując, iż oskarżeni działaniem swoim wyczerpali znamiona przestępstwa określonego w art. 280 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k., nie wskazał w należyty sposób przesłanek zajętego w tej mierze stanowiska, a w szczególności nie odniósł się do wszystkich istotnych okoliczności, mających znaczenie dla merytorycznego rozstrzygnięcia i dokonanej oceny prawnej zachowania oskarżonych w płaszczyźnie istnienia przesłanek wynikających z art. 57a § 1 k.k., pomijając dwuaktowy charakter przestępstwa określonego w art. 280 k.k. i ograniczając uzasadnienie opisu czynu art. 57a § 1 k.k. jedynie do czynności sprawczej polegającej na użyciu przemocy wobec pokrzywdzonego przy pominięciu czynności sprawczej związanej z usiłowaniem zaboru pieniędzy i telefonu N., co w konsekwencji doprowadziło do rażącej obrazy przepisów prawa karnego materialnego, mających wpływ na treść wyroku - art. 57a § 1 k.k. i art. 280 k.k. poprzez ich zastosowanie oraz do wadliwego orzeczenia w przedmiocie zmiany wyroku sądu I instancji;

4.art. 434 § 1 k.p.k. w zw. z art. 438 pkt 2 k.p.k. w zb. z art. 4 k.p.k. i art. 7 k.p.k. polegające na orzekaniu przez Sąd II Instancji niezależnie od uchybień podniesionych w środku odwoławczym, co doprowadziło do dokonania dowolnej oceny materiału dowodowego zwłaszcza w zakresie oceny jako wiarygodne w całości zeznań pokrzywdzonego P. J., co pozostaje w jaskrawej sprzeczności z opinią sądowo-psychologiczną z dnia 01.04.2016 r. dotyczącą stanu psychologicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń.

W konkluzji skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmienionego nim wyroku Sądu Rejonowego w K. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na kasacje prokurator Prokuratury Rejonowej w K. wniósł o ich uwzględnienie, popierając podniesiony w nich zarzut rażącego naruszenia art. 454 § 2 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015 r. Takie samo stanowisko zaprezentował prokurator Prokuratury Krajowej występujący na rozprawie kasacyjnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Kasacje obrońców oskarżonych w zakresie, w jakim zarzucają zaskarżonemu wyrokowi rażące naruszenie art. 454 § 2 k.p.k. w brzmieniu sprzed 1 lipca 2015 r. są zasadne i zasługują na uwzględnienie.

Obowiązujący do dnia 1 lipca 2015 r. przepis art. 454 § 2 k.p.k. stanowił, że sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku. Przepis ten został uchylony ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r., poz. 1247 ze. zm.). Pomimo uchylenia tego przepisu, zawartą w nim regułę ne peius stosuje się – zgodnie z art. 36 pkt 2 tej ustawy – aż do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wniesiono do sądu akt oskarżenia.

W tej sprawie akt oskarżenia został wniesiony do Sądu Rejonowego w dniu 30 czerwca 2015 r., a więc przed wejściem w życie ustawy zmieniającej. Wobec tego, do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, to jest ogłoszenia wyroku Sądu Okręgowego w L. w dniu 13 września 2017 r., działał zakaz z art. 454 § 2 k.p.k.

Niczego w tej mierze nie zmieniło wejście w życie w dniu 15 kwietnia 2016 r. kolejnej nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, dokonanej ustawą z dnia 11 marca 2016 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 437), jako że nie obejmowała ona przepisu art. 454 k.p.k.

Podkreślenia wymaga, że Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 29 listopada 2016 r., I KZP 10/16 (OSNKW 2016, z. 12, poz. 79), mającej moc zasady prawnej, stwierdził, że „w sprawach prowadzonych po dniu 14 kwietnia 2016 r., w których akt oskarżenia, wniosek o wydanie wyroku skazującego, wniosek o warunkowe umorzenie postępowania lub wniosek o umorzenie postępowania przygotowawczego i orzeczenie środka zabezpieczającego skierowano do sądu przed dniem 1 lipca 2015 r., zastosowanie znajdują przepisy regulujące przebieg postępowania karnego wprowadzone przez ustawę z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2016 r., poz. 437, a więc - co do zasady - przepisy nowe”. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że zasada stosowania ustawy nowej nie dotyczy przepisów, które zostały wymienione w pkt 2 art. 36 ustawy wrześniowej, ale nie zostały znowelizowane w ustawie z marca 2016 r. W odniesieniu do tych regulacji, nadal aktualne pozostaje unormowanie zawarte w art. 36 in principio ustawy wrześniowej, tj. nie stosuje się tych przepisów w brzmieniu znowelizowanym w 2013 r. do spraw, w których akt oskarżenia został wniesiony przed dniem 1 lipca 2015 r. i sprawa nie została zakończona do dnia 15 kwietnia 2016 r. Niewątpliwie takim przepisem jest przepis art. 454 k.p.k., który to – jak wskazano wyżej – został zmieniony przepisami ustawy nowelizacyjnej z dnia 27 września 2013 r., poprzez uchylenie z dniem 1 lipca 2015 r. § 2, jednak równocześnie pkt 2 art. 36 tej ustawy przewidywał dalsze stosowanie tego przepisu w dotychczasowym brzmieniu do spraw, w których akt oskarżenia wniesiono przed dniem 1 lipca 2015 r. Przepis art. 454 k.p.k. nie został w żaden sposób zmieniony przepisami ustawy nowelizacyjnej z dnia 11 marca 2016 r. Zasada stosowania ustawy nowej, nie znajduje zatem zastosowania do art. 454 k.p.k., jako że dotyczy ona jedynie przepisów zmienionych w tejże ustawie.

Taki też pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lipca 2017 r., V KK 94/17, LEX nr 2340620, podkreślając, że jeśli w ustawie starej przewidziano określone rozwiązanie zawarte w przepisie, którego ustawa nowa w ogóle nie dotyczy, rozwiązanie to zachowuje moc. Zaznaczył zarazem, że tylko niektóre z przepisów wymienionych w art. 36 pkt 2 ustawy z dnia 23 września 2013 r. - stanowiącym o odstępstwie ich stosowania także do postępowań wszczętych przed dniem 1 lipca 2015 r. - znowelizowano na podstawie ustawy z dnia 11 marca 2016 r., i tylko do tych właśnie przepisów, które zostały znowelizowane w tej ustawie, zadziałała przewidziana w niej reguła stosowania przepisów wraz z ich wejściem w życie w dniu 15 kwietnia 2016 r. Skoro więc jest bezsporne, że spośród przepisów wymienionych w art. 36 pkt 2 pierwszej z ustaw nowelizacyjnych, unormowania art. 437 § 2 k.p.k. i art. 454 k.p.k. nie zostały zmienione w następnej ustawie nowelizacyjnej, to jest oczywiste, iż w sprawach, w których akt oskarżenia skierowano do sądu przed dniem 1 lipca 2015 r. (i sprawa nie została zakończona do dnia 15 kwietnia 2016 r.), wymienione przepisy, aż do prawomocnego zakończenia postępowania, mają zastosowanie w ich brzmieniu obowiązującym przed tą datą.

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, że Sąd Okręgowy w L. zmieniając ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę wyroku przez Sąd I instancji i uznając, że oskarżeni B. D. i Ł. S. stosując przemoc wobec pokrzywdzonego P. J. działali w celu zaboru mienia, co doprowadziło do zmiany kwalifikacji prawnej czynu, a także orzeczenia surowszych kar pozbawienia wolności, dopuścił się w postępowaniu odwoławczym rażącego naruszenia art. 454 § 2 k.p.k. wyrażającego regułę ne peius, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015 r., co czyni zarzuty z pkt 1 i 2 obu kasacji zasadnymi. Jest oczywiste, że uchybienie to miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, zarówno w zakresie orzeczenia o karze (jednostkowej oraz łącznej w przypadku oskarżonego B. D.), jak i całości rozstrzygnięcia co do czynu przypisanego oskarżonym w pkt I, bowiem doszło do pogorszenia – przez podwyższenie kar i uchylenie skazania warunkowego Ł. S. – sytuacji oskarżonych w instancji odwoławczej, niezgodnie z obowiązującą w czasie orzekania ustawą (art. 454 § 2 k.p.k.).

W realiach tej sprawy zmiana na niekorzyść oskarżonych ustaleń faktycznych będących podstawą zaskarżonego wyroku, w istocie nie była możliwa, gdyż łączyłaby się ona z wymierzeniem surowszych kar pozbawienia wolności, czego właśnie zabraniał art. 454 § 2 k.p.k. Ewentualne uwzględnienie apelacji prokuratora wymagało więc uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę oskarżonych do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym Sądowi Okręgowemu w L. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd ten będzie procedował z poszanowaniem przepisów Kodeksu postępowania karnego również w zakresie reguły ne peius w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015 r. i uniknie stwierdzonego powyżej uchybienia. Podkreślić trzeba, że konieczne w stwierdzonej sytuacji uchylenie zaskarżonego kasacjami wyroku Sądu Okręgowego w L. wywołuje nadal – zgodnie z art. 37 ustawy z dnia 23 września 2013 r. - stan, w którym przepis art. 454 § 2 k.p.k., jako wymieniony w art. 36 pkt 2 tej ustawy, ma zastosowanie w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015 r.

Rozpoznanie pozostałych zarzutów obu kasacji (z pkt 3 i 4) stało się bezprzedmiotowe (art. 518 k.p.k. w zw. z art. 436 k.p.k.). Kwestie dotyczące naruszenia prawa procesowego, oceny przeprowadzonych w sprawie dowodów oraz poprawności dokonanych ustaleń faktycznych i kwalifikacji prawnej czynu będą bowiem przedmiotem ponownej oceny Sądu odwoławczego.

Z tych wszystkich względów orzeczono, jak w wyroku. O zwrocie oskarżonym opłaty od kasacji rozstrzygnięto na podstawie art. 527 § 4 k.p.k.