Sąd Najwyższy

Kadencje Pierwszych Prezesów Sądu Najwyższego

1. Stanisław Pomian-Srzednicki (1 wrzesień 1917 – 28 luty 1922)

2. Franciszek Nowodworski (1 marzec 1922 – 3 sierpień 1924)

3. Władysław Seyda (22 wrzesień 1924 – 17 styczeń 1929)

4. Leon Supiński (17 styczeń 1929 – 1 wrzesień 1939)

5. Wacław Barcikowski (26 styczeń 1945 – 12 listopad 1956)

6. Jan Wasilkowski (12 grudzień 1956 – 22 maj 1967)

7. Zbigniew Resich (23 maj 1967 – 21 styczeń 1972)

8. Jerzy Bafia (21 styczeń 1972 – 1 kwiecień 1976)

9. Włodzimierz Berutowicz (1 kwiecień 1976 – 14 maj 1987)

10. Adam Łopatka (14 maj 1987 -30 czerwiec 1990)

11. Adam Strzembosz (1 lipiec – 1990 – 17 październik 1998)

12. Lech Gardocki (17 październik 1998 – 18 październik 2010)

13. Stanisław Dąbrowski (19 październik 2010 – 9 styczeń 2014)

14. Małgorzata Gesrdorf (30 kwiecień 2014 – 30 kwiecień 2020)

15. Małgorzata Manowska (26 maj 2020 – obecnie)

 

Dokładnie 100 lat temu 25 sierpnia 1917 r. w Departamencie Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu odbyło się spotkanie organizacyjne, na którym przyszłym prezesom sądów i prokuratorom wręczono nominacje i zaprzysiężono.

Funkcję Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dniem 1 września 1917 r. powierzono Stanisławowi Pomian-Srzednickiemu.

 

Stanisław Pomian-Srzednicki (1840–1925).

Urodził się 8 maja 1840 r. w Brańszczyku nad Bugiem (powiat ostrowski). Wykształcenie średnie zdobył w Instytucie Szlacheckim w Warszawie w 1856 r. Podjął studia prawnicze na uniwersytecie w Moskwie, a po ich ukończeniu w 1860 r. uzupełnił je egzaminem z ustawodawstwa polskiego na uniwersytecie w Petersburgu. Wtedy otrzymał stopień kandydata praw, a następnie rozpoczął pracę w sądach w Królestwie Polskim. Od 1862 r. był pisarzem, zaś od 1866 r. – podsędkiem w sądzie pokoju w Krasnymstawie. W 1871 r. został asesorem Sądu Kryminalnego w Lublinie, zaś 2 lata później delegowano go do pełnienia obowiązków podprokuratora w tym sądzie. W 1873 r. przeprowadził się do stolicy na stanowisko pisarza w Sądzie Kryminalnym.

 

W 1874 r. objął stanowisko referenta Wydziału Cywilnego Komisji Rządowej Sprawiedliwości, a rok później przeszedł na stanowisko urzędnika do specjalnych poruczeń w randze sędziego I instancji. Od momentu wprowadzenia rosyjskiej reformy sądowej w 1876 r. piastował stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Piotrkowie, zaś od 13 stycznia 1881 r. był wiceprezesem i przewodniczącym Wydziału Cywilnego tego sądu. Znakomity cywilista, był jednym z nielicznych Polaków, którzy pozostali na stanowiskach sędziowskich w rosyjskim sądownictwie ogólnym w Królestwie Polskim. W 1888 r. wybrany przez zgromadzenie Izby Sądowej Warszawskiej na wakujący etat sędziego, lecz – mimo rekomendacji wysokich urzędników sądowych i administracyjnych – stanowiska nie otrzymał z uwagi na prowadzoną w Królestwie Polskim politykę rusyfikacji.

 

Cieszył się dużym poważaniem w środowisku prawników polskich. Jako organizator życia kulturalnego w Piotrkowie, był współzałożycielem Piotrkowskiego Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan (1885) oraz udostępnił publicznie swoją bibliotekę. W trakcie służby otrzymał rangę rzeczywistego radcy stanu, co było sytuacją szczególną w przypadku Polaka. Po wybuchu I wojny światowej nie wyjechał wraz z piotrkowskim Sądem Okręgowym do Warszawy i tym samym uniknął późniejszej ewakuacji w głąb Rosji (siedzibą ewakuowanego sądu było miasto Orzeł). W 1916 r. stanął na czele Stowarzyszenia Prawników w Piotrkowie, które odegrało poważną rolę w obsadzie przyszłych sądów królewsko-polskich.

 

Angażował się w prace Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego w ramach Rady Departamentu Sprawiedliwości (od 26 września 1917 r.) oraz dwóch komisji: hipotecznej (od 1 października 1917 r.) i prawa cywilnego (od 6 października 1917 r.). Od dnia 1 września 1917 r. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego w strukturze sądów królewsko-polskich na podstawie nominacji z 25 sierpnia 1917 r. Z uwagi na to, iż Pierwszym Prezesem mógł być prezes izby, pełnił on także funkcję prezesa I Izby Cywilnej SN. W dniu 6 czerwca 1918 r. Rada Regencyjna powołała go do składu Rady Stanu Królestwa Polskiego. Wykonał ogromną pracę organizatorską, zaś po odzyskaniu niepodległości i zjednoczeniu ziem polskich z różnymi porządkami prawnymi swoją wiedzę i doświadczenie spożytkował dla unifikacji praktyki sądowej oraz utrzymania jednolitego orzecznictwa sądowego.

 

Kłopoty zdrowotne skłoniły go do zakończenia pracy w sądownictwie już w drugiej połowie 1921 r. Stanowisko Pierwszego Prezesa SN pełnił do momentu przejścia na emeryturę (na własną prośbę) w dniu 28 lutego 1922 r. Na jego specjalne życzenie „nie urządzono żadnego zebrania, na którem możnaby było dać wyraz uczuciom, które ogół świata sądowego i palestry żywi”. Symbolicznym uznaniem dla jego zasług w odbudowie sądownictwa polskiego i organizacji Sądu Najwyższego było zawieszenie jego portretu w sali prezydialnej Sądu Najwyższego autorstwa prof. Konrada Krzyżanowskiego. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1922).

 

Ostatnie lata spędził w Piotrkowie, angażując się w działalność społeczną, zwłaszcza w Stowarzyszeniu Prawników oraz Towarzystwie Dobroczynności, którego był honorowym prezesem. Zmarł 16 marca 1925 r. w Piotrkowie i tam jest pochowany.

 

 

Pierwsi Sędziowie Sądu Najwyższego:

Jan Jakub Litauer (1873–1949).

 

Jako wybitnie uzdolniony student ukończył UW już w 1892 r. W latach 1893–1896 praktykował na stanowiskach kancelaryjnych w sądach warszawskich i prokuraturze SO w Radomiu oraz pracował w oddziale warszawskim Prokuratorii Królestwa Polskiego, po czym przeszedł do adwokatury. W 1907 r. współzakładał Towarzystwo Prawnicze w Warszawie, zaś w 1915 r. uczestniczył w organizacji sądów obywatelskich. Od 10 lutego 1917 r. wchodził w skład Rady Departamentu Sprawiedliwości TRS. Był wybitnym znawcą prawa cywilnego i postępowania cywilnego, profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej, a po II wojnie światowej – UŁ.

 

W dniu 1 września 1917 r. mianowany na SSN, lecz orzekał krótko. Po roku (w listopadzie 1918 r.) odszedł z SN, a na początku 1919 r. powrócił do adwokatury. W tym okresie współpracował z delegacją adwokatury warszawskiej w przygotowaniu Statutu Palestry Państwa Polskiego oraz kierował pracami komisji procedury cywilnej i prawa handlowego w MS. Od 1919 r. pracował w Komisji Kodyfikacyjnej jako wiceprezes, a potem jako prezes sekcji procedury cywilnej.

 

Aktywnie uczestniczył w powstaniu projektów ustawy o prawie autorskim (1924), kodeksu postępowania cywilnego (1930) oraz prawa o ustroju adwokatury (1932). Autor wielu (ponad 80) artykułów, opracowań i komentarzy m.in.: Prawo cywilne, obowiązujące na obszarze b. Kongresowego Królestwa Polskiego z orzecznictwem kasacyjnym (1923); Komentarz do procedury cywilnej. Postępowanie sporne, postępowanie zabezpieczające, przepisy wprowadzające k.p.c. (1933). Założyciel i redaktor czasopisma „Nowy Proces Cywilny” (od 1934 r. „Polski Proces Cywilny”).

 

Za zasługi na polu naukowym w dziedzinie prac ustawodawczych został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1930). W okresie okupacji więziony, potem ukrywał się przed hitlerowcami. W 1945 r. zgłosił się do adwokatury w Łodzi, a w 1947 r. powrócił – prawie po 30 latach – do Sądu Najwyższego. Na stanowisko SSN został mianowany w dniu 10 lipca 1947 r. Jednocześnie aktywnie uczestniczył w pracach nad unifikacją prawa cywilnego. Wtedy opublikował Kodeks postępowania niespornego. Część ogólna oraz przepisy szczegółowe jednolitego postępowania niespornego z objaśnieniami (1946) oraz Część szczegółowa: nowe dekrety z zakresu postępowania niespornego z objaśnieniami (1947). Ciesząc się niekwestionowanym autorytetem wśród sędziów, brał do referatu sprawy najtrudniejsze, zwłaszcza oparte na nowym prawie cywilnym.

 

Zmarł, będąc SSN, w dniu 28 stycznia 1949 r. w Łodzi.

 

 

Antoni Żydok (1862–?).

 

Ukończył Uniwersytet w Kijowie. Od 1889 r. pracował w sądach w Rosji.

 

W 1907 r. został mianowany na stanowisko SSO w Piotrkowie, co było zdarzeniem wyjątkowym, gdyż na skutek prowadzonej w Królestwie Polskim polityki rusyfikacyjnej nie mianowano już Polaków, zwłaszcza wyznania katolickiego, na stanowiska w sądownictwie ogólnym. Zaskakujące było także jego przydzielenie do Wydziału Karnego, który orzekał na podstawie prawa rosyjskiego i niemal w całości był obsadzony przez Rosjan. Pozostał w kraju – mimo ewakuacji piotrkowskiego SO do Rosji. Od początku zaangażowany był w działalność Departamentu Sprawiedliwości TRS.

 

W dniu 1 września 1917 r. został mianowany na SSN. Jako doświadczony karnik cieszył się dużym autorytetem w środowisku prawniczym. Od 24 października 1917 r. znajdował się w składzie Rady Departamentu Sprawiedliwości TRS. W Sądzie Najwyższym orzekał jedynie do początku 1919 r.