W dniu 4 sierpnia 2016 r. Sąd Najwyższy rozpoznawał następujące zagadnienie prawne przedstawione postanowieniem Sądu Okręgowego w Gliwicach:
„Czy dopuszczalna jest skarga na przewlekłość postępowania wniesiona po uprawomocnieniu się wydanego przez Sąd Rejonowy nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, której przedmiotem jest zwłoka w nadaniu nakazowi klauzuli wykonalności?”
Udzielając odpowiedzi na tak zadane pytanie Sąd Najwyższy podjął uchwałę następującej treści:
„Niedopuszczalna jest skarga na przewlekłość postępowania, której przedmiot stanowi zwłoka w nadaniu klauzuli wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty wydanemu przez sąd rejonowy w postępowaniu upominawczym (art. 373 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 8 ust. 2 i art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki - Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.)”
Problem przedstawiony w pytaniu prawnym Sądu Okręgowego wyłonił się przy rozpoznawaniu przez ten Sąd skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (zwanej potocznie „skargą na przewlekłość”). W skardze wniesionej do Sądu Okręgowego spółka S. twierdziła, że Sąd Rejonowy prowadzi w sposób przewlekły łącznie 28 spraw, w których spółka (będąca wierzycielem) wnioskowała o nadanie przez sąd klauzuli wykonalności prawomocnym nakazom zapłaty (nadanie klauzuli jest warunkiem wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji sądowej o zapłatę świadczenia zasądzonego w nakazie na rzecz wierzyciela). Spółka zaznaczyła, że zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego (art. 781[1]) sąd powinien rozpoznać wniosek o nadanie klauzuli wykonalności najpóźniej w terminie 3 dni od daty jego złożenia. Tymczasem w sprawach, których skarga dotyczyła ww. termin został przekroczony ewidentnie. Sąd Okręgowy, do którego trafiła skarga spółki, powziął wątpliwości jurydyczne w zakresie tego, czy w ogóle jest możliwe (prawnie dopuszczalne) wniesienie skargi na przewlekłość postępowania „klauzulowego”.
Sąd Najwyższy w podjętej uchwale zaprezentował stanowisko, że w takim przypadku wniesienie skargi nie jest dopuszczalne. Wynika to w głównej mierze z samej istoty skargi na przewlekłość, która – z założenia - jest środkiem prawnym mającym dyscyplinować („przymuszać”) organy procesowe do sprawnego (w miarę szybkiego) prowadzenia postępowania. Z tej przyczyny skargę na przewlekłość można wnieść tylko „w toku” postępowania (w jego trakcie) nigdy zaś „poza tokiem” postępowania. Zgodnie zaś z przepisami ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o „skardze na przewlekłość” skarga, w której kwestionuje się sprawność postępowania cywilnego może odnosić się albo do fazy rozpoznawczej (w ramach której sąd orzeka co do istoty sporu), albo fazy egzekucyjnej (czyli postępowania, które jest prowadzone bezpośrednio w celu „przymusowego” wykonania przez dłużników orzeczeń sądowych).
Zdaniem Sądu Najwyższego postępowanie „klauzulowe” ma specyficzny charakter, autonomiczny tak w stosunku do postępowania rozpoznawczego, jak i wobec postępowania egzekucyjnego. Nie jest ono ani postępowaniem rozpoznawczym (bo ono kończy się z chwilą wydania przez sąd orzeczenia zamykającego sprawę w danej instancji – w przypadku zakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym jest to dzień, w którym nakaz stał się prawomocny, a więc pierwszy dzień przypadający po bezskutecznym upływie terminu do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty przez stronę pozwaną), ani postępowaniem egzekucyjnym (bo ono jest wszczynane dopiero na odrębne żądanie wierzyciela, przy czym warunkiem koniecznym wszczęcia tego postępowania jest okazanie organowi egzekucyjnemu przez wierzyciela tytułu wykonawczego, czyli tytułu egzekucyjnego - np. prawomocnego orzeczenia sądowego - zaopatrzonego w klauzulę wykonalności).
Postępowanie „klauzulowe” jest zatem swoistym etapem „pośrednim” między postępowaniem rozpoznawczym a postępowaniem egzekucyjnym. W tej sytuacji skarga na przewlekłość dotycząca czynności sądu podejmowanych w przedmiocie rozpoznania wniosku o nadanie klauzuli wykonalności jest skargą wniesioną „poza tokiem” postępowania (rozpoznawczego i egzekucyjnego) w rozumieniu przepisów ustawy o skardze na przewlekłość. Tym samym jest skargą niedopuszczalną z mocy prawa.
W ocenie Sądu Najwyższego strona niezadowolona ze sposobu prowadzenia czynności w postępowaniu „klauzulowym” może ewentualnie skorzystać z innych środków ochrony prawnej (np. może kierować odpowiednie skargi w trybie przewidzianym w Prawie o ustroju sądów powszechnych).