W dniu 19 października br. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie III CZP 5/16, podjął uchwałę składu siedmiu sędziów następującej treści:
Darowizna udziału we współwłasności rzeczy ruchomej przez jednego z dwóch współwłaścicieli na rzecz drugiego powoduje - jeżeli umowa darowizny nie stanowi inaczej - przejście na obdarowanego uprawnienia do odstąpienia od umowy sprzedaży, na podstawie której doszło do nabycia współwłasności rzeczy.
Wskazana uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 21 października 2015 r., III CZP 64/15:
„Czy umowa darowizny udziału we współwłasności rzeczy ruchomej na rzecz współwłaściciela tej rzeczy powoduje przejście na obdarowanego uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy w postaci uprawnienia do odstąpienia od umowy sprzedaży w całości?”.
Wątpliwość prawna dotyczyła możliwości wykonania prawa odstąpienia w całości od umowy z tytułu wady fizycznej rzeczy sprzedanej wobec przeniesienia przez jednego z kupujących – w drodze darowizny – udziału we współwłasności na drugiego kupującego, przez co obdarowany stał się wyłącznym właścicielem rzeczy. Wiąże się z tym kwestia dopuszczalności przeniesienia wraz z udziałem we współwłasności uprawnienia (współuprawnienia) do odstąpienia od umowy.
Zagadnienie prawne zostało przedstawione przez Sąd Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 9 czerwca 2015 r., IX Ca 232/15, natomiast Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 21 października 2015 r., III CZP 64/15, przekazał sprawę do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego.
Jak zauważył Sąd drugiej instancji, przepisy kodeksu cywilnego regulujące odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej (art. 556-576 k.c.), a także wady rzeczy darowanej (art. 891-892 k.c.) nie zawierają unormowań odnoszących się do przejścia uprawnień kupującego na jego następców prawnych. W orzecznictwie i doktrynie – w odniesieniu do umowy sprzedaży – zarysowały się z jednej strony dążenia do rozszerzania podmiotowego zakresu rękojmi, z drugiej zaś istotne rozbieżności, dotyczące uzasadnienia przejścia uprawnień z rękojmi na kolejnych nabywców.
Sąd Najwyższy wskazał, że w uchwale Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1988 r., III CZP 48/88 (OSNC 1989, nr 3, poz. 36), przyjęto dorozumiane przejście wskazanych uprawnień, natomiast w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2004 r., III CZP 96/03 (OSNC 2004, nr 6, poz. 88) dopuszczono przeniesienie uprawnień w ograniczonym zakresie. Podkreślił jednakże, że powyższe orzeczenia zapadły na tle innego stanu faktycznego i prawnego. Odmienności niniejszej sprawy przejawiają się w tym, że osoba, która nabyła udział była również stroną umowy sprzedaży. Ponadto doszło do przeniesienia udziału we współwłasności w drodze darowizny. Darczyńca ponosi ograniczoną odpowiedzialność odszkodowawczą, a nie ponosi odpowiedzialności za wady.
Sąd Najwyższy stwierdził, że gdyby przyjąć stanowisko zawarte w uchwale z dnia 5 lutego 2004 r., to nabywca udziału pozbawiony byłby również swojego uprawnienia odstąpienia od umowy. Dlatego tylko w takiej szczególnej sytuacji, żeby odstąpienie mogło być wykonane, Sąd Najwyższy uznał, że na nabywcę przechodzi to współuprawnienie, co gwarantuje mu realizację roszczeń. Opisana sytuacja nie ma wpływu na sytuację sprzedawcy, gdyż nadal przysługuje mu prawo zatrzymania ceny, czy też uprawnienia wynikające z art. 222 k.c. Gdyby współuprawnienie nie przechodziło na nabywcę udziału, sprzedający byłby zwolniony z dostarczenia rzeczy wolnej od wad.