W dniu 16 maja br. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 101/16, podjął uchwałę następującej treści:
Służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty nie może jednak skutecznie żądać ustanowienia takiej służebności, jeżeli urządzenia przesyłowe – zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej – znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste.
Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2016 r., sygn. akt V CSK 659/15, do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu Sądu Najwyższego:
„Czy służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego?
a w razie odpowiedzi pozytywnej:
Czy użytkownik wieczysty może żądać ustanowienia takiej służebności wówczas, gdy urządzenia przesyłowe znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste?”
Sąd Najwyższy wskazał, że w związku z zakresem uprawnień użytkownika wieczystego, określonego w art. 233 k.c., zgodnie z którym użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, może swoim prawem rozporządzać, w judykaturze i doktrynie utrwaliło się stanowisko, iż użytkowanie wieczyste stanowi prawo pośrednie pomiędzy prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi; jest też określane jako własność zastępcza, czy też quasi własność, zbliża się do prawa własności. W tych okolicznościach zasadne jest stosowanie – w zakresie nieuregulowanym przepisami dotyczącymi użytkowania wieczystego – w drodze analogii przepisów regulujących prawo własności.
W art. 233 k.c. ustawodawca przyznaje prawo rozporządzania tym prawem bez jakiegokolwiek zawężenia. Uzasadnione jest zatem stwierdzenie, że użytkownik może obciążyć to prawo.
Drugim argumentem systemowym, wskazanym przez Sąd Najwyższy, był przepis art. 241 k.c., zgodnie z którym wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia.
Ponadto sam ustawodawca dopuszcza możliwość ustanowenia służebności przesyłu na użytkowaniu wieczystym w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego (jedn. tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 592).
Sąd Najwyższy wskazał także, że obciążenie służebnością gruntową nieruchomości stanowi zasadniczy model ustawowy służebności gruntowej, który jednak nie wyklucza ustanowienia tego ograniczonego prawa rzeczowego na prawie użytkowania wieczystego. Uwzględnienie normy art. 233 k.c., przyznającej użytkownikowi wieczystemu uprawnienie do rozporządzania jego prawem, rozbudowuje normę art. 285 k.c., rozszerzając – od strony przedmiotowej – zakres dopuszczalności stosowania instytucji służebności gruntowej również na prawie użytkowania wieczystego. Nie narusza to zasady numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych, a jedynie rozszerza katalog przedmiotów podlegających obciążeniu służebnością gruntową.
Odnośnie do drugiego zagadnienia prawnego, Sąd Najwyższy wskazał, że użytkownik wieczysty nie może skutecznie żądać ustanowienia służebności przesyłu, jeżeli urządzenia przesyłowe - zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej - znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste. W takiej sytuacji żądanie użytkownika wieczystego skierowane przeciwko przedsiębiorcy przesyłowemu o ustanowienie służebności przesyłu wykracza poza zakres jego uprawnień wynikających z art. 233 k.c.