W dniu 15 września br. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 34/17, podjął uchwałę następującej treści:
W postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu jest dopuszczalne wydanie, na podstawie art. 318 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione w zasadzie.
Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w L.:
Czy w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu dopuszczalne jest wydanie na podstawie art. 318 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione?
Sąd Okręgowy wskazał, że za twierdzącą odpowiedzią na przedstawione zagadnienie prawne przemawiają przede wszystkim względy ekonomii procesowej, stanowiące najpełniejsze uzasadnienie instytucji wyroku wstępnego.
Sąd Najwyższy przypomniał, że w przepisach regulujących postępowanie nieprocesowe nie ma ogólnego przepisu dopuszczającego wydawanie postanowienia wstępnego w sprawach, w których zachodzą przesłanki do jego wydania czyli: sporna jest zasada żądania roszczenia i jego wysokość. W tej materii obowiązują przepisy szczególne; na gruncie kodeksu postępowania cywilnego są to przepisy regulujące zniesienie współwłasności i podział majątku wspólnego. Tam ustawodawca, co do pewnej kategorii spraw z uwagi na wielowątkowość tych spraw oraz integralność, przewiduje możliwość wydania postanowienia, które mają znaczenie dla dalszego postępowania.
Co do zasady nie jest wykluczona dopuszczalność wydawania postanowień wstępnych. Należy sięgnąć do art. art. 13 § 2 k.p.c., który umożliwia stosowanie instytucji uregulowanych w procesie. W związku z orzecznictwem Sądu Najwyższego nie w każdym rodzaju spraw można takie orzeczenia wydawać. Przede wszystkim trzeba wyróżnić dwa etapy orzekania i sporu: dotyczące zasady i wysokości. Wtedy należy rozważyć, czy rzeczywiście możliwe jest wydanie postanowienia wstępnego. O dopuszczalności takiego orzeczenia Sąd Najwyższy wypowiedział się m.in. w sprawie o ustanowienie drogi koniecznej.
Sąd Najwyższy zastrzegł jednak, że sądy powinny korzystać z tej instytucji jedynie wyjątkowo, biorąc pod uwagę zasady ekonomii. Uwzględnienie żądania co do zasady, ma charakter konstytutywny, zatem oprócz ekonomii należy uwzględnić także i celowość zastosowania tej instytucji; sądy nie powinny nagminnie z niej korzystać.