W dniu 30 stycznia b.r. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 65/18 podjął uchwałę następującej treści:
Organ sprawujący nadzór nad działalnością stowarzyszenia (art. 8 z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach, jedn. tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 210 ze zm.) nie jest uczestnikiem postępowania w sprawie o zmianę danych w Krajowym Rejestrze Sądowym.
W uchwale z dnia 30 stycznia 2019 r., Sąd Najwyższy – rozstrzygając zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Gdańsku – orzekł, że organ sprawujący nadzór nad działalnością stowarzyszenia (art. 8 z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach, jedn. tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 210 ze zm.) nie jest uczestnikiem postępowania w sprawie o zmianę danych w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Sąd Najwyższy nawiązał do zmian Prawa o stowarzyszeniach dokonanych ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2105 r., poz. 1923) i stwierdził, że ich wprowadzenie oznacza zniesienie działającej dotychczas, wstępnej, antycypującej kontroli stowarzyszeń sprawowanej przez organ nadzorczy, pozwalającej na udział tego organu w charakterze uczestnika w postępowaniu rejestrowym. Celem ustawodawcy – co deklarował – było nie tylko poszerzenie zagwarantowanej konstytucyjnie zasady wolności (art. 58 Konstytucji RP) oraz zrównanie stowarzyszeń z innymi osobami zrzeszeniowymi niepodlegającymi kontroli wstępnej (np. fundacji), ale także znaczne skrócenie postępowania rejestrowego.
Uchylenie art. 13 ust. 2 i art. 15 Prawa o stowarzyszeniach, nałożenie obowiązku doręczania postanowień o rejestracji organowi nadzorczemu oraz utrzymanie w mocy przepisów rozdziału 3 „Nadzór nad stowarzyszeniami”, przewidującego wiele instrumentów kontrolnych, prowadzących nawet do rozwiązania stowarzyszenia, oznacza zatem, że obecnie jedyną formą nadzoru nad stowarzyszeniami – podobnie jak np. w wypadku tzw. cenzury – jest nadzór następczy. W związku z tym organ nadzoru nie jest uczestnikiem postępowania rejestrowego w żadnej jego fazie.
Zarazem Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że wprowadzone zmiany nakazują intensyfikację kontroli sprawowanej w postępowaniu rejestrowym przez sąd oraz zwiększają jego odpowiedzialność za podejmowane decyzje rejestrowe.