W dniu 28 marca br. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 21/18, podjął uchwałę następującej treści:
W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.
Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z dnia 21 grudnia 2017 r.:
Czy w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej Sąd – ustalając wartość wchodzącej w skład majątku wspólnego nieruchomości, obciążonej hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy uwzględnia wartość rynkową tej nieruchomości, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego, czy też z odliczeniem wartości obciążenia hipotecznego od wartości rynkowej nieruchomości?
Sąd Najwyższy podkreślił, że ustalenie wartości nieruchomości, nie tylko w sprawie działowej, nie jest czystym problemem prawnym, dotyczy bowiem stanu faktycznego, który w każdej sprawie jest inny. Wskazał także, że podjęta uchwała będzie wiążąca tylko w tej konkretnej sprawie.
Obowiązek spłaty wspólnego zobowiązania przez małżonka, który otrzymał nieruchomość, nie jest przez to większy niż solidarny obowiązek drugiego małżonka. Wierzyciel nie ma obowiązku dochodzenia należności przede wszystkim od małżonka-właściciela nieruchomości. Decyzje wierzyciela w tym względzie w żadnym stopniu nie zależą od dokonanego podziału pomiędzy małżonkami, czy to w drodze podziału sądowego, czy to w drodze umowy bez udziału sądu.
Bezzasadna jest teza, że to przede wszystkim małżonek będący właścicielem nieruchomości powinien spłacić dług osobisty zabezpieczający hipotekę; nie ma ona żadnych podstaw prawnych.
Sąd Najwyższy zaakcentował także, że utrata przez jednego z małżonków (tego który nie otrzymuje nieruchomości) statusu dłużnika rzeczowego jest prawnie obojętna, gdyż oboje małżonkowie w dalszym ciągu pozostają zobowiązanymi dłużnikami osobistymi w równym zakresie, a hipoteka pozostaje w mocy.
Trudno przyjąć, że w sytuacjach typowych, czyli niedotkniętych nadzwyczajnymi okolicznościami, obciążenie hipoteczne wpływa na wartość nieruchomości. Sąd Najwyższy zastrzegł jednak, że mogą powstać sytuacje nietypowe, dotyczące natury podmiotowej (szczególna sytuacja osobista małżonków) czy też natury przedmiotowej (np. proporcje obciążenia i wartości nieruchomości).
Sąd Najwyższy przypomniał, że w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2019 r. (III CZP 80/18), jednoznacznie przesądził, że art. 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego. Istnieje więc instrument przeciwdziałający nierównościom powstałym w wyniku podziału.
W tym samym dniu podjęta została uchwała Sądu Najwyższego (III CZP 41/18) w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w G. postanowieniem z dnia 13 marca 2018 r., o podobnym uzasadnieniu.
W sprawie o zniesienie współwłasności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego obciążonego hipoteką zabezpieczającą kredyt bankowy i pożyczkę udzieloną współwłaścicielom, sąd – przyznając to prawo jednemu z nich – ustala jego wartość z pominięciem obciążenia hipotecznego, chyba że zachodzą istotne powody przemawiające za jego uwzględnieniem.