15 czerwca 2020 r. Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego, wywiedzioną od postanowienia Sądu Rejonowego dla W.-Ś. we W. z 10 grudnia 2012 r., wydanego w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Zaskarżonym postanowieniem sąd spadku (Sąd Rejonowy dla W.-Ś. we W.) stwierdził, że spadek po zmarłym J.Z. na podstawie ustawy nabyli dwaj jego wnukowie: P.P. i G.P.- po ½ części każdy z nich.
Sąd Najwyższy przychylił się do stanowiska Prokuratora Generalnego, że w sprawie sąd spadku dopuścił się rażącego naruszenia prawa procesowego (art. 670 k.p.c.) poprzez zaniechanie przeprowadzenia z urzędu ustaleń co do kręgu spadkobierców i nieuwzględnienie złożonych przez wnuków spadkodawcy oświadczeń o odrzuceniu spadku po zmarłym dziadku.
Sąd Najwyższy nie miał wątpliwości, że spadkobiercy P.P. i G.P skutecznie złożyli - do sądu niebędącego sądem spadku - pisemne oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym dziadku. Tymczasem sąd spadku nie uwzględnił tej okoliczności przy wydaniu zaskarżonego postanowienia, choć wymienione osoby wyraziły wolę odrzucenia spadku jeszcze przed wydaniem zaskarżonego w sprawie orzeczenia.
Sąd Najwyższy dostrzegł co prawda, że sąd spadku w chwili orzekania nie posiadał informacji o złożeniu przez wnuków zmarłego J.Z. oświadczeń o odrzuceniu spadku po dziadku, bowiem sąd, przed którym takie oświadczenia zostały złożone, nie dopełnił ciążącego na nim prawnego obowiązku niezwłocznego przesłania ich do sądu spadku. Niemniej Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że sąd spadku przed wydaniem merytorycznego rozstrzygnięcia, ustalając krąg spadkobierców, zobowiązany był samodzielnie (z urzędu) sprawdzić, czy nie zostały złożone oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, o których mowa w art. 1015 § 1 k.c. Takich ustaleń w przedmiotowej sprawie sąd spadku jednak nie poczynił, co skutkowało przyjęciem w zaskarżonym postanowieniu, że spadek nabyły osoby, które go odrzuciły, a więc powinny być traktowane, jakby nie dożyły otwarcia spadku.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w sprawie doszło tym samym również do rażącego naruszenia przepisów prawa materialnego dotyczących zasad dziedziczenia ustawowego - w tym wskazanych przez Prokuratora Generalnego przepisów art. 1020 k.c. i art. 926 § 1 k.c.
W tej sytuacji, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uznając, że jest to niezbędne do zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Uzasadnienie