W dniu 27 listopada br. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 12/20, podjął uchwałę następującej treści:
Sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie podlegające rozpoznaniu na podstawie art. 3941a § 1 k.p.c. przez inny skład sądu pierwszej instancji, przekazuje zażalenie do rozpoznania sądowi właściwemu (art. 200 § 14 w związku z art. 391 § 1, art. 397 § 3 i art. 3941a § 2 k.p.c.).
Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie o sygn. akt I C 1506/19:
„I. Czy zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji złożone przez profesjonalnego pełnomocnika skierowane do niewłaściwego sądu powinno podlegać odrzuceniu z uwagi na fakt, iż profesjonalny pełnomocnik dokonał doboru niewłaściwego środka zaskarżenia?
II. w przypadku udzielenia odpowiedzi pozytywnej, czy postanowienie o odrzuceniu zażalenia powinien wydać sąd, do którego zażalenie skierowano?”
Podjęta uchwała stanowi wyraz aprobaty dla stanowiska wyrażonego w uchwale powiększonego składu Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r., III CZP 91/12 (OSNC 2013, nr 10, poz. 112), w której uznano, że sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie, przekazuje je do rozpoznania sądowi właściwemu (art. 200 § 1 w związku z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c. w dawnym brzmieniu). W uchwale tej Sąd Najwyższy jednoznacznie wykluczył odrzucenie zażalenia skierowanego do niewłaściwego sądu jako niedopuszczalnego „z innych przyczyn”. Stanowisko to zostało zaakceptowane w licznych orzeczeniach podjętych zarówno w Izbie Cywilnej, jak i Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego. Argumentacja przedstawiona przez Sąd Najwyższy na rzecz powołanego stanowiska odnosi się także do sytuacji, w której zażalenie zostało błędnie skierowane do sądu wyższego szczebla, podczas gdy właściwym do jego rozpoznania jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie.
Na aktualność tej argumentacji nie rzutuje zmiana stanu prawnego dokonana ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1468), polegająca m.in. na uchyleniu wstępnej kontroli środka odwoławczego w sądzie a quo i poszerzeniu kręgu postanowień zaskarżalnych zażaleniem podlegającym rozpoznaniu przez inny skład sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie (art. 3941a § 1, art. 3942 k.p.c.). Zażalenie, o którym mowa w tych przepisach, nie stanowi konstrukcyjnie odmiennego środka zaskarżenia, lecz stanowi jedno z wielu przewidzianych ustawą odstępstw od klasycznego dogmatycznego modelu zażalenia, którego wyrazem są de lege lata art. 394 i art. 395-397 k.p.c. Założenie to ma także ten walor, że pozwala sformułować jasną wskazówkę interpretacyjną co do reżimu procesowego licznych przypadków zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji, w których ustawa nie wskazuje, jaki sąd jest właściwy do jego rozpoznania. Dotyczy to zwłaszcza, choć nie tylko, postępowania nieprocesowego (por. art. 518 k.p.c., a także np. art. 50520 § 4, art. 50527a § 4, art. 727, art. 11442 § 4, art. 1179 § 3, art. 1180 § 3 k.p.c.).
Należało ponadto zwrócić uwagę, że w judykaturze Sądu Najwyższego za podstawę odrzucenia środka zaskarżenia w związku z jego niewłaściwym doborem nie uznano m.in. sytuacji, w której strona, reprezentowana przez kwalifikowanego pełnomocnika, oznaczyła środek zaskarżenia jako zażalenie, mimo że orzeczenie było zaskarżalne apelacją (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2017 r., III CZP 2/17, OSNC 2018, nr 2, poz. 16). W tym kontekście, w sytuacji, w której błąd strony sprowadza się do skierowania środka zaskarżenia do niewłaściwego sądu ad quem, przy zachowaniu wszelkich pozostałych adekwatnych wymagań związanych z treścią środka zaskarżenia i ustawowymi przesłankami jego dopuszczalności, sankcja w postaci odrzucenia zażalenia a limine jawiłaby się jako zbyt daleko idąca i nieproporcjonalna.