Sąd Najwyższy rozpoznał w ostatnich dniach kilka spraw immunitetów sędziów i prokuratorów, którym prokuratorzy pionu śledczego IPN zamierzają postawić zarzuty dopuszczenia się czynów wyczerpujących znamiona zbrodni komunistycznej i zbrodni przeciwko ludzkości, do których miało dojść w ramach działalności sądów i prokuratur wojskowych w okresie stanu wojennego w 1982 roku.
Ocena stanu wojennego dokonana przez Sąd Najwyższy jest jednoznaczna. Okres ten wykazał się szczególną pogardą dla ustanowionych praw i wolności obywatelskich, podobną do tej z okresu stalinowskiego – wskazuje uzasadnienie jednej z podjętych uchwał. Konsekwencją tego jest prawna ocena czynów objętych wnioskami IPN, noszacych znamiona zbrodni sądowych, których sprawcami byli funkcjonariusze publiczni pełniący funkcję sędziów, a także prokuratorów.
I. Rozpoznając dnia 15 grudnia 2020 r. połączone sprawy II DO 28/20 i II DO 90/20 Sąd Najwyższy jako sąd drugiej instancji podjął uchwałę, na skutek której prawomocnie zezwolono na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej prokuratora w stanie spoczynku Janusza R. za popełnienie pięciu czynów, polegających na tym, że jako podprokurator Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Koszalinie, wykonując polecenia swoich przełożonych, wspólnie i w porozumieniu z innymi funkcjonariuszami państwa stosującego masowe represje przekroczył swoje uprawnienia w ten sposób, iż ze względów politycznych, wbrew zgromadzonemu w postępowaniu karnym materiałowi dowodowemu, podżegał składy sądzące Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego do uznawania oskarżonych za winnych zarzucanych im czynów i wymierzania kar pozbawienia wolności i pozbawienia praw publicznych, pomimo iż materiał dowodowy nie dawał podstaw do przyjęcia, że swoim zachowaniem oskarżeni wypełnili znamiona zarzucanego czynów, w sposób dowolny, sprzeczny z dowodami zgromadzonymi w toku postępowania oraz stosując wykładnię rozszerzającą zakres penalizowanych zachowań.
W pierwszym przypadku według ustaleń IPN prokurator Janusz R. sformułował zarzut publicznego poniżania ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wyszydzania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, za co oskarżonemu wymierzono karę 4 lat pozbawienia wolności i 3 lat pozbawienia praw publicznych.
Drugi przypadek dotyczy działań wobec oskarżonej o publiczne (we własnoręcznie sporządzanych ulotkach) lżenie i poniżanie ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i jej naczelnych organów poprzez określanie tego ustroju mianem przemocy i bezprawia, zaś działaczy partyjnych i państwowych – zdrajcami narodu, której wymierzono karę 4 lat pozbawienia wolności i 2 lat pozbawienia praw publicznych.
W trzecim przypadku oskarżonej została wymierzona kara 4 lat pozbawienia wolności i 4 lat pozbawienia praw publicznych za to, że po wprowadzeniu stanu wojennego nie zaprzestała działalności związkowej, przygotowywała kopie nielegalnych gazetek, sporządzała i rozpowszechniała ulotki „zawierające fałszywe wiadomości mogące wywołać niepokój społeczny”. Wcześniej Janusz R. zastosował wobec niej środek tymczasowy w postaci tymczasowego aresztowania.
Czwarty czyn związany jest również z tymczasowym aresztowaniem, a następnie skazaniem na karę 4 lat pozbawienia wolności i 2 lat pozbawienia praw publicznych za to, że oskarżony „rozpowszechniał fałszywe wiadomości mogące wywołać niepokój społeczny”.
Piąty przypadek dotyczy oskarżonego o to, że „w celu osłabienia gotowości obronnej PRL rozpowszechniał fałszywe wiadomości mogące gotowość tę osłabić, jak również wyrządzić inną poważną szkodę interesom PRL”, co polegała na nazywaniu członków PZPR mianem czerwonych oraz negatywnych wypowiedziach na temat stosunkach polsko-radzieckich, za co wymierzono mu karę 5 lat pozbawienia wolności i 3 lat pozbawienia praw publicznych.
II. Dnia 16 grudnia 2020 r. rozpoznając w pierwszej instancji sprawę I DO 51/20 Sąd Najwyższy podjął uchwałę zezwalającą na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego Sądu Najwyższego w stanie spoczynku Jana R., który jako sędzia, członek składu sędziowskiego Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy, na sesji w Koszalinie, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi sędziami tego Sądu, przekroczył swoje uprawnienia w ten sposób, że orzekając w sposób dowolny, sprzeczny z dowodami zgromadzonymi w toku postępowania, w sposób dla oskarżonego niekorzystny, stosując przy tym wykładnię rozszerzającą zakres penalizowanych zachowań, wydał wyrok skazujący, uznając oskarżonego za winnego tego, że „w zamiarze osłabienia gotowości obronnej PRL, rozpowszechniał wśród żołnierzy Wojska Polskiego drukowaną ulotkę wzywającą żołnierzy do nieposłuszeństwa wobec przełożonych i zawierającą fałszywe wiadomości o nastrojach wśród żołnierzy Wojska Polskiego, polegających na gotowości do okazywania nieposłuszeństwa wobec przełożonych” i skazał go na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz na karę dodatkową 3 lat pozbawienia praw publicznych.
W ocenie IPN podzielonej przez Sąd Najwyższy do skazania oskarżonego doszło w sytuacji, gdy materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie dawał podstaw do przyjęcia, by oskarżony swoim zachowaniem wypełnił znamiona przypisanego mu czynu, gdyż wręczona żołnierzom Wojsk Ochrony Pogranicza ulotka, w stopniu oczywistym, nie mogła osłabić gotowości obronnej PRL, a nadto celem jej przekazania nie było osłabienie tej gotowości, a jej wręczenie stanowiło wyraz sprzeciwu wobec bezprawnie wprowadzonego stanu wojennego i pozbawienia społeczeństwa podstawowych praw i wolności obywatelskich zagwarantowanych przez prawo międzynarodowe, którym to działaniem Jan R. w okresie obowiązywania rygorów stanu wojennego, utożsamiając się z istniejącym wówczas ustrojem politycznym, stosował wobec pokrzywdzonego represje z powodu prezentowanych i wyrażanych przez niego przekonań oraz poglądów społeczno-politycznych, a tym samym naruszył jego prawa do wyrażania takich przekonań i opinii, które to represje stanowiły poważne prześladowania z przyczyn politycznych, czym dopuścił się zbrodni komunistycznej, stanowiącej zbrodnię przeciwko ludzkości.
III. Ponadto, dnia 17 grudnia 2020 r., również działając jako sąd pierwszej instancji, Sąd Najwyższy podjął w sprawie I DO 52/20 uchwałę zezwalającą na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej prokuratora w stanie spoczynku Janusza R. (tego samego, wobec którego podjęto uchwałę w sprawach II DO 28/20 i II DO 90/20) za dwa czyny dotyczące tej samej sprawy, o której mowa we wniosku wobec sędziego Jana R. w sprawie I DO 51/20. Pierwszy czyn dotyczy wszczęcia śledztwa, przedstawienia zarzutów oraz wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, zaś drugi – sporządzenia aktu oskarżenia i wnioskowania na rozprawie o wymierzenie rażąco wysokiej kary 5 lat pozbawienia wolności.
* * *
Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu zbrodniami komunistycznymi są czyny popełnione przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r. polegające na stosowaniu represji lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności bądź w związku z ich stosowaniem, stanowiące przestępstwa według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie ich popełnienia, jak również określone w wybranych aktach ustawodawstwa wcześniejszego i obecnego.
Art. 4 tej samej ustawy definiuje zbrodnie przeciwko ludzkości jako zbrodnie ludobójstwa w rozumieniu Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa przyjętej w dniu 9 grudnia 1948 r., a także inne poważne prześladowania z powodu przynależności osób prześladowanych do określonej grupy narodowościowej, politycznej, społecznej, rasowej lub religijnej, jeżeli były dokonywane przez funkcjonariuszy publicznych albo przez nich inspirowane lub tolerowane.
Kwalifikacje te mają istotne znaczenie w postępowaniach, które toczą się w Sadzie Najwyższym, gdyż zgodnie z art. 43 Konstytucji RP oraz art. 4 ust. 1 ustawy wskazanej wyżej zbrodnie te nie podlegają przedawnieniu. Argumentując zasadność przyjetej kwalifikacji prawnej IPN jako podstawową okoliczność, obok kontekstu historycznego, na jaki składają się realia wymiaru sprawiedliwości państwa totalitarnego, wskazuje fakt bezprawnego pozbawienia wolności na okres powyżej 7 dni.
Sąd Najwyższy w tego rodzaju sprawach bada ich okoliczności w świetle zarówno powyższych definicji jak i stosownych norm prawa międzynarodowego. W powyższych sprawach uwzględnił m.in. szeroki wachlarz zagadnień prawno-historycznych, jak bezprawność dekretów o stanie wojennym, formy, rozmiary i skutki stosowanych w tym okresie masowych represji oraz szczególną rolę represyjną stosowanego wówczas trybu doraźnego, rażąco ograniczającego podstawowe prawa podejrzanego, a następnie oskarżonego.
Jak zauważa w konkluzji tej części uzasadnienia jednej ze spraw Sąd Najwyższy, w okresie stanu wojennego pogwałcone zostały nie tylko prawa przynależne każdemu człowiekowi a usankcjonowane traktatami międzynarodowymi, ale i te, które ta władza totalitarna wcześniej ubrała we własne akty prawne, jak gwarancje procesowe zawarte w Kodeksie postępowania karnego z 1969 r., czy Konstytucji PRL z 1952 r., które to akty prawne winne były być znane każdemu prawnikowi je stosującemu w swojej praktyce, a przede wszystkim sędziom i prokuratorom.
* * *
W repertoriach Sądu Najwyższego - Izby Dyscyplinarnej zarejestrowano dotąd łącznie 14 spraw o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej na wniosek IPN, przy czym 13 wniosków (Oddziałowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie) dotyczy sędziów i prokuratorów struktur Pomorskiego Okręgu Wojskowego, zaś jeden wniosek (Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie) dotyczy sędziego Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Wnioski obejmują łącznie 31 czynów, które przypisywane są 3 sędziom Sądu Najwyższego, jednemu sędziemu sądu powszechnego oraz 4 prokuratorom. Wszystkie te osoby poza jedną (sędzią SN) są obecnie w stanie spoczynku.
Trzy sprawy zostały zakończone prawomocnymi uchwałami (w jednej - podejmując uchwałe większością głosów - nie zezwolono na pociągniecie prokuratora do odpowiedzialności karnej), 8 oczekuje na rozpoznanie w drugiej instancji, w dwóch wydane zostały uchwały w pierwszej instancji, zaś jedna ma wyznaczony termin rozpoznania w pierwszej instancji. Ta i kilka innych tego rodzaju spraw ma zostać rozpoznane już w styczniu 2021 r.
W toku postępowania immunitetowego Sąd Najwyższy bada, czy przedstawione we wniosku o wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej dowody dostatecznie uzasadniają podejrzenie, że sędzia lub prokurator dopuścił się przestepstwa, co nie przesądza ani o winie, ani dalszym toku postępowania karnego.
Uchwała z dnia 15 grudnia 2020 r. (sygn. akt II DO 90/20) z uzasadnieniem
Uchwała z dnia 16 grudnia 2020 r. (sygn. akt I DO 51/20) z uzasadnieniem
Uchwała z dnia 17 grudnia 2020 r. (sygn. akt I DO 52/20) z uzasadnieniem