12 stycznia 2021 r. Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił na posiedzeniu niejawnym skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego w sprawie dotyczącej stwierdzenia nabycia praw do spadku.
W sprawie Sąd Rejonowy w T. stwierdził nabycie praw do spadku po zmarłym na podstawie ustawy; nie wziął natomiast pod uwagę złożonego w toku postępowania przez jednego z uczestników testamentu. Sąd spadku nie podjął przy tym obligatoryjnych czynności dotyczących otwarcia i ogłoszenia testamentu celem ustalenia prawidłowego kręgu spadkobierców.
W ocenie Sądu Najwyższego, doszło w ten sposób do naruszenia zasad, wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w art. 64 Konstytucji RP, takich jak: prawo do własności oraz prawo do dziedziczenia. Dziedziczenie z testamentu ma bowiem pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
Sąd Najwyższy przychylił się do argumentacji Prokuratora Generalnego, że rozstrzygnięcie według porządku dziedziczenia ustawowego, które - jak przyznał Sąd Rejonowy - nastąpiło na skutek omyłki, jednak poprzedzonej też złożonym (i niezaprzeczonym przez uczestników postępowania) nieprawdziwym zapewnieniem spadkowym, należy zakwalifikować jako rażące naruszenie konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady z niej wynikające, tj. zasadę zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, a także konstytucyjne prawo dziedziczenia i prawo do sądu. W demokratycznym państwie prawa nie powinno ostać się postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku, które w sposób oczywiście błędny stwierdza porządek dziedziczenia według przepisów ustawy przy braku jakichkolwiek rozważań i oceny ważności złożonego testamentu.
Według Sądu Najwyższego, sprawa spadkowa rozstrzygnięta z pominięciem oceny złożonego testamentu narusza także autonomię woli testatora i godzi w powagę wymiaru sprawiedliwości. Orzeczenie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku bez przeprowadzenia badania przedłożonego testamentu narusza bowiem m.in. prawo zmarłego do rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Stąd, Sąd Najwyższy postanowieniem z 12 stycznia 2021 r. (I NSNc 111/20) uchylił orzeczenie objęte skargą w zaskarżonej części i przekazał sprawę w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w T.
Postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2021 r. (sygn. akt I NSNc 111/20)