24 marca br. Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił dwie skargi nadzwyczajne, w których sformułowano zagadnienia konstytucyjne i procesowe granic zmian orzeczeń w trybie sprostowania (art. 350 § 1 k.p.c.). W obu sprawach Sąd Najwyższy podkreślił, że sprostowanie orzeczenia nie może prowadzić do jego merytorycznej zmiany niezgodnej z intencją wynikającą z całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności nie może prowadzić do zasądzenia innego świadczenia niż to, które zostało określono spójnie w uzasadnieniu orzeczenia albo uzupełnienia rozstrzygnięcia o zasądzenie odsetek.
W pierwszej sprawie (I NSNc 134/20) Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w Zamościu z 16 października 2018 r. oddalający apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Krasnymstawie utrzymującego w mocy nakaz zapłaty weksla, ale z pominięciem rozstrzygnięcia o odsetkach ustawowych od daty wymagalności roszczenia, tj. 30 marca 2016 r. Sąd Okręgowy uznał za zasadny zarzut powoda o pominięciu rozstrzygnięcia odsetkowego przez sąd pierwszej instancji, ale mimo to apelację oddalił, wskazując, że uzupełnienie tego braku powinno nastąpić w drodze sprostowania. Sąd Rejonowy dokonał zaleconego sprostowania na wniosek powoda, ale na skutek zażalenia pozwanej Sąd Okręgowy w Zamościu postanowienie uchylił, co przesądziło o utracie przez powoda należnego mu roszczenia odsetkowego. Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Zamościu i przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania. SN podkreślił, że wprowadzenie powoda w błąd co do możliwości sprostowania wyroku Sądu Rejonowego nie było zgodne z zasadą zaufania obywatela do państwa, a oddalenie jego apelacji doprowadziło o utraty konstytucyjnie chronionego prawa (roszczenia) majątkowego oraz do naruszenia przepisów postępowania.
W drugiej sprawie (I NSNc 40/20) Prokurator Generalny zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z 15 września 2016 r. w przedmiocie podziału małżeńskiego majątku wspólnego. Orzeczenie oraz jego uzasadnienie było trzykrotnie zmieniane w trybie sprostowania. Postanowienia te zostały zaskarżone skargą nadzwyczajną. Sąd Najwyższy uznał, że postanowienie o sprostowaniu, które zmienia merytorycznie prawomocne orzeczenie niezgodnie z intencją sądu, może być przedmiotem skargi nadzwyczajnej. Sprostowanie sentencji oraz uzasadnienia prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Białymstoku w zakresie kwoty pieniężnej przyznanej wnioskodawczyni tytułem dopłaty, pomimo iż nie stanowiło to niedokładności, błędu pisarskiego albo rachunkowego lub innej oczywistej omyłki, stanowi naruszenie art. 350 § 1 k.p.c., skutkowało bowiem merytoryczną zmianą prawomocnego orzeczenia Sądu II instancji co do istoty sprawy. Takie działanie stanowiło również naruszenie prawa do rzetelnego procesu sądowego zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Istotnymi komponentami konstytucyjnego prawa do sądu są bowiem ochrona prawomocności orzeczenia oraz gwarancje udziału strony w postępowaniu. Tymczasem Sąd Okręgowy w Białymstoku z urzędu wielokrotnie prostując swoje orzeczenie wydawał orzeczenia merytoryczne z urzędu bez udziału stron, pozbawiając je możności obrony ich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. W konsekwencji Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienia w przedmiocie sprostowania. Podkreślił, że nawet jeżeli w pierwotnym prawomocnym orzeczeniu tkwi błąd wynikający z nieprawidłowego zastosowania prawa materialnego, Sąd Okręgowy nie mógł tego błędu z urzędu skorygować w trybie sprostowania.
Uzasadnienie wyroku SN z dnia 24 marca 2021 r. (sygn. akt I NSNc 134/20)
Uzasadnienie wyroku SN z dnia 24 marca 2021 r. (sygn. akt I NSNc 40/20)