2 czerwca 2021 r. Sąd Najwyższy orzekając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od wydanego przez Sąd Rejonowy nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla wystawionego in blanco, będącego zabezpieczeniem wierzytelności wynikającej z umowy opcji nabycia akcji, która miał charakter konsumencki. Wyrok Sądu Rejonowego został uchylony a sprawa przekazana do ponownego rozpatrzenia właściwemu sądowi.
Zaskarżony nakaz zapłaty wystawiony na rzecz przedsiębiorcy prowadzącego działalność finansową, który – wobec niewniesienia zarzutów – uprawomocnił się. Prokurator Generalny w skardze nadzwyczajnej zarzucił temu nakazowi naruszenie zasad konstytucyjnych: ochrony godności człowieka (art. 30) oraz ochrony konsumentów (art. 76) oraz rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3853 pkt 16, 17 oraz 23 k.c. w zw. z art. 3851 § 1 k.c., poprzez niezastosowanie przepisu o niedozwolonych postanowieniach umownych do umowy opcji nabycia akcji oraz art. 484 § 2 k.c. w zw. z art. 483 § 1 k.c. i art. 484 § 1 k.c. ze względu na rażące wygórowanie kary umownej. Jednocześnie skarżący uznał, że uchylenie wyroku jest konieczne dla zapewnienia poszanowania zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2).
Prokurator Generalny podnosił, że przewidziana kara umowna, zastrzeżona jedynie na rzecz przedsiębiorcy od kontrahenta będącego konsumentem, wynosiła pięćdziesięciokrotność wartości transakcji, przez co była rażąco wygórowana. Również przewidziany w tej umowie zakres swobody powódki w wypełnieniu weksla in blanco obejmujący określenie miejsca płatności weksla, miał wpływ na określenie właściwości miejscowej sądu i skutkował wniesieniem powództwa do sądu niebędącego właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego.
Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę nadzwyczajną nie doszukał się naruszenia godności człowieka chronionej przez art. 30 Konstytucji, uznał natomiast, że Sąd Rejonowy wydając zaskarżony nakaz zapłaty na podstawie weksla naruszył konstytucyjną zasadę ochrony konsumentów (art. 76 Konstytucji) nie zapewniając pozwanej ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi, jaka wynika z Dyrektywy 93/13/EWG oraz implementujących ją do krajowego porządku prawnego, przepisów Kodeksu cywilnego. Sąd Najwyższy uznał, że osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, zawierającej umowę opcji nabycia akcji z przedsiębiorcą prowadzącym działalność finansową przysługuje status konsumenta, a umowa tego rodzaju objęta jest zakresem ochrony konsumenckiej przewidzianej w Dyrektywie 93/13.
Sąd Najwyższy uznał, że w wyniku naruszenia art. 76 Konstytucji doszło również do ewidentnego naruszenia art. 3853 pkt 17 oraz pkt 23 k.c. w zw. z art. 3851 § 1 k.c., jednak Sąd Najwyższy przyjął, że w okolicznościach sprawy nie miało to charakteru rażącego (w rozumieniu art. 89 § 1 pkt 2 u.SN).
Uwzględniając wykładnię art. 76 Konstytucji dokonywaną przez Trybunał Konstytucyjny oraz wykładnię Dyrektywy 93/13, której dokonał TSUE w orzeczeniu w sprawie C – 176/17, Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd, przed którym prowadzone jest postępowanie nakazowe z weksla stanowiącego zabezpieczenie umowy opcji nabycia akcji, nie może pominąć zasad prawa konsumenckiego procedując jedynie na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, które nie pozwalają brać pod uwagę treści umowy będącej źródłem stosunku podstawowego. Jak wskazał Sąd Najwyższy, konieczność zapewnienia skutecznej ochrony konsumentom przewidzianej w unormowaniach unijnych oznacza, że niezależnie od zainicjowania przed sądem postępowania nakazowego na podstawie weksla, sąd z urzędu zobowiązany jest każdorazowo zweryfikować, czy weksel stanowił zabezpieczenie umowy konsumenckiej, to zaś wymaga znajomości podstawy jego wydania.
Sąd Najwyższy uznał też, że uchylenie zaskarżonego nakazu jest proporcjonalnym środkiem pozwalającym zapewnić zgodność decyzji jurysdykcyjnych z art. 2 Konstytucji RP również dlatego, że akceptacja praktyki orzeczniczej, polegającej na wydawaniu nakazu zapłaty przeciwko konsumentowi na podstawie samej tylko treści weksla przedstawionego przez przedsiębiorcę, bez kontroli treści umowy, na podstawie której doszło do jego wstawienia, mogłoby doprowadzić do powstania mechanizmu systemowego obejścia unormowań Dyrektywy 13/93 i zagroziłoby zbiorowym interesom konsumentów chronionym również przez Konstytucję.