Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2021 r., sygn. akt II KZ 46/21 Sąd Najwyższy w Izbie Karnej, w następstwie rozpoznania zażalenia na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2021 r. o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania i postanowił o przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Najwyższemu.
Postanowienie uchylono ze względu na stwierdzenie zbiegu i spiętrzenia okoliczności, łącznie powodujących, że sędzia, który wydał to postanowienie musiał zostać uznany za niezdolnego do zapewnienia standardów niezawisłości i bezstronności, wymaganych przez przepisy art. 6 ust. 1 zd. pierwsze Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 47 zd. drugie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w rozumieniu, jakie nadano tym przepisom w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Wielka Izba) z dnia 19 listopada 2019 r., w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18, a które to wymogi immanentnie powiązane są i zależą od okoliczności procedury nominacyjnej.
Sąd Najwyższy uznał, że kryteria sformułowane w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 listopada 2019 r. (składające się na dokonywany dalej tzw. test TSUE) winny być stosowane ¾ mutatis mutandis ¾ do badania ukształtowania wszystkich bez wyjątku obowiązujących w danym państwie procedur nominacyjnych oraz wszystkich bez wyjątku organów, które biorą udział w procedurze nominacyjnej sędziów, aby zweryfikować, czy organy te charakteryzują się dostatecznym przymiotem niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej i czy charakter danej procedury in concreto daje gwarancje niezawisłości i bezstronności sądu (art. 47 Karty Praw Podstawowych UE) orzekającego z udziałem osoby powołanej w określonej procedurze.
Takie stanowisko uzasadnione jest faktem, że w literaturze przedmiotu podkreśla się, że wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie ma charakteru wiążącego li tylko inter partes. Wiąże on erga omnes (K. Lenaerts, I. Maeslis, K. Gutman, EU Procedural Law, Oksford 2015, s. 244-245), co odnosi się ¾ przede wszystkim ¾ do tzw. części operatywnej orzeczenia.
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego wydanego w sprawie II KZ 46/21 wynika, że szerokie oddziaływanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej związane jest z zapewnieniem przy jego wykorzystaniu odpowiedniego poziomu gwarancji niezawisłości i bezstronności w każdym postępowaniu w kraju członkowskim UE, niezależnie od tego, jakiego historycznie okresu dotyczyłyby ewentualne wadliwości w zakresie procedury nominacyjnej sędziego. Standard związany z zapewnieniem odpowiednich gwarancji procesowych dotyczy czasu, w którym dokonuje się proces wymierzania sprawiedliwości przez sąd, w składzie którego orzeka określony sędzia. Z natury rzeczy może zatem chodzić o pewne fakty o różnym charakterze, także ustrojowym, jakie miały miejsce wcześniej. Test przewidziany w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma zarazem charakter szerszy, wykraczający poza okoliczności związane z konkretną sprawą karną.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy wskazał m.in. na fakt całkowitego uzależnienia procesu nominacyjnego Pana M. P. na stanowisko sędziego Sądu Warszawskiego Okręgu Sądowego w 1987 r. od Rady Państwa PRL.
Sąd wskazał na charakter dokonującego nominacji organu władzy o charakterze całkowicie politycznym (Rada Państwa PRL) kontrolowanego i bez reszty podporządkowanego w systemie ustrojowo-politycznym PRL Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, do której przynależał powołany na urząd sędziego (w formie członkostwa bądź odbywania okresu kandydackiego) w dacie nominacji na stanowisko sędziego w 1987 r.. Okoliczność ta powodowała, że proces nominacyjny tego sędziego nie dawał żadnych gwarancji niezależności i bezstronności sędziego w rozumieniu wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Wielka Izba) z dnia 19 listopada 2019 r., w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18.
Jak zauważył Sąd Najwyższy, w okresie całej transformacji ustrojowej (liczonym od uchwalenia ustawy z kwietnia 1989 r., nowelizującej Konstytucję PRL z 1952 r. aż do daty uchwalenia Konstytucji RP z 1997) ani w aktach prawnych o randze ustrojowej (konstytucyjnej), ani w aktach o charakterze ustaw zwykłych (kolejne ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa) nie wprowadzono regulacji, które pozwalałyby na skuteczną eliminację wadliwości w sferze zdolności do zagwarantowania rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd wynikających z dokonanych przed grudniem 1989 r. powołań na stanowiska w sądownictwie wojskowym w upolitycznionym procesie nominacyjnym z udziałem Ministra Obrony PRL i Rady Państwa PRL (tzn. regulacji bądź to mających charakter autonomicznej procedury zorientowanej na sanowanie wadliwości upolitycznionego procesu nominacyjnego, bądź też pozwalających na ich wyeliminowanie niejako „przy okazji” procedury awansowej sędziego prowadzonej na zasadach obowiązujących od grudnia 1989 r.). Oznacza to tym samym, że osoba orzekająca obecnie w Sądzie Najwyższym, a powołana na stanowisko sędziego sądu wojskowego przed 1989 r. na wniosek organu politycznego (Minister Obrony Narodowej PRL) w procedurze, w której o powołaniu decydował organ bez reszty polityczny (Rada Państwa PRL), która dalsze awanse zawodowe w strukturze sądownictwa wojskowego uzyskała w procedurach nominacyjnych nie tylko wadliwych ale i nie pozwalających na sanowanie pierwotnych wad wynikających z upolitycznienia procesu nominacyjnego, nie daje w rozumieniu wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Wielka Izba) z dnia 19 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18 gwarancji poszanowania prawa do rozpoznania sprawy w sposób niezależny i bezstronny.
Stwierdzenie przez sąd orzekający w postępowaniu odwoławczym braku gwarancji dochowania standardu niezawisłości i bezstronności przez sąd a quo nie może zostać utożsamione z bezwzględną przyczyną odwoławczą nawiązującą do nienależytej obsady sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 grudnia 2021 r., wskazał na szereg argumentów uzasadniających zaistnienie braku gwarancji dochowania standardu niezawisłości i bezstronności przez sąd orzekający z udziałem Pana M. P. w rozumieniu wyroku TSUE z dnia 19 listopada 2019 r., w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18), że osoba ta nie jest zdolna do zapewnienia standardów niezawisłości i bezstronności wymaganych przez przepisy art. 6 ust. 1 zd. pierwsze Europejskiej Konwencji Praw Człowieka; art. 47 zd. drugie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej immanentnie powiązanych i zależnych od okoliczności (charakteru) procedury nominacyjnej. Są to:
1. całkowite, normatywne i instytucjonalne, upolitycznienie procesu nominacyjnego na stanowisko sędziego sądu wojskowego przez Radę Państwa PRL (organ o charakterze politycznym, tzw. emanacja Sejmu PRL) z udziałem w tym procesie innego organu politycznego, tj. Ministra Obrony Narodowej PRL — jako jedynego podmiotu ustrojowo legitymowanego do przedstawienia kandydatury osoby na stanowisko sędziego sądu wojskowego;
2. całkowite faktyczne upolitycznienie procesu nominacyjnego na stanowisko sędziego sądu wojskowego przez Radę Państwa PRL: wszelkie decyzje formalne podejmowane przez podmiot wnioskujący o powołanie na stanowisko sędziego sądu wojskowego (Ministra Obrony Narodowej PRL) i powołujący na to stanowisko (Rada Państwa PRL) były faktycznie zależne od uprzedniego imprimatur właściwych instancji Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; to do PZPR należało ostatnie słowo w zakresie polityki kadrowej w sądownictwie, w tym także w sądownictwie wojskowym;
3. przynależność partyjna Pana M. P. (bądź też odbywanie przez niego okresu kandydackiego na członka PZPR) w dacie powołania na stanowisko sędziego sądu wojskowego Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie, co rodziło szczególny, prawny (Statut PZPR) obowiązek wykonywania przez nominowaną osobę poleceń partyjnych — nie ograniczonych przedmiotowo, a zatem również w sferze wykonywanych przez sędziego czynności z zakresu votum;
4. brak jakiejkolwiek reakcji ustawodawcy w okresie tranzycji do państwa o ustroju demokratycznym na powyżej wskazane wadliwości procedury nominacyjnej i zaniechanie wprowadzenia należycie ukształtowanych mechanizmów prawnych pozwalających na wyeliminowanie ułomności wynikających z normatywnie, instytucjonalnie i faktycznie upolitycznionej procedury nominacyjnej na sędziego sądu wojskowego przed rokiem 1989;
5. brak istnienia faktycznych, efektywnych mechanizmów mających na celu eliminację powyższych ułomności;
6. wadliwość (niekonstytucyjność) procedury powołania Pana M.P polegająca na braku możliwości poddania kontroli decyzji Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie rekomendowania kandydatury Prezydentowi RP z wnioskiem o powołanie danej osoby na urząd sędziego Sądu Najwyższego.
To ostatnie stwierdzenie wynika z faktu, że tryb i zasady postępowania awansowego, przez które przechodził Pan M. P. w latach 1996 i 2002 (a zatem postępowanie przebiegające na podstawie ustaw o Krajowej Radzie Sądownictwa z 1989 i 2001 roku), zarówno z uwagi na jego normatywny charakter (niejawność, brak obowiązku uzasadniania uchwał wydawanych w przedmiocie postępowania awansowego), ale ¾ przede wszystkim ¾ naruszający Konstytucję RP brak drogi sądowej od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2008 r., sygn. akt SK 57/06), nie stwarzały żadnych warunków do sanowania licznych mankamentów czysto politycznej procedury pierwotnego powołania Pana M. P. na stanowisko sędziego sądu wojskowego. To pierwotne powołanie natomiast było i jest ustrojowym warunkiem aktualnego sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez Pana M. P. w Sądzie Najwyższym.
Wszystkie te okoliczności, uwzględnione łącznie sprawiają, że w postanowieniu z 13 grudnia 2021 r. Sąd Najwyższy uznał, że utrzymanie zaskarżonego orzeczenia wydanego z udziałem Pana M. P. w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe (art. 440 k.p.k.).
Treść komunikatu w języku angielskim
Postanowienie z dnia 13 grudnia 2021 r. II KZ 46/21