W dniu 13 maja 2022 r. Sąd Najwyższy rozważył zagadnienia prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku dotyczące wyłączenia sędziego na podstawie art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c., ewentualnie art. 49 k.p.c., ze względu na zawarcie przez sędziego umowy kredytu hipotecznego powiązanego z frankiem szwajcarskim z bankiem będącym stroną sporu (III CZP 83/22).
W tezie uchwały Sąd Najwyższy przyjął, że sędzia, będący stroną umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego we frankach szwajcarskich, nie jest z tej przyczyny wyłączony z mocy ustawy w sprawie, której przedmiotem są roszczenia związane z taką umową zawartą przez ten bank z innym podmiotem (art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.). W pozostałym zakresie (art. 49 k.p.c.) Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.
Wymaganie, aby wynik sprawy oddziaływał na prawa lub obowiązki sędziego (art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.) oznacza, że związek między rozstrzygnięciem o żądaniu (wynikiem sprawy) a prawami lub obowiązkami sędziego musi mieć kauzalny charakter w tym sensie, iż wyrok kształtuje nie tylko sytuację prawną stron, lecz także sędziego. Nie jest wystarczające to, że wyrok może w przyszłości hipotetycznie wpłynąć na prawa lub obowiązki sędziego – wpływ ten musi być rzeczywisty, a nie jedynie prognozowany lub prawdopodobny – i dotyczyć aktualnej sytuacji prawnej sędziego, nie zaś jedynie jego sytuacji faktycznej.
Wyrok wydany w sporze dotyczącym konkretnej umowy kredytu jest prawomocny inter partes (art. 365 w związku z art. 366 k.p.c.) i nie wpływa na prawa lub obowiązki sędziego niebędącego stroną tej umowy; nie rozstrzyga on w szczególności o prawnym bycie umowy kredytu zawartej przez sędziego z tym samym bankiem, nie może stanowić źródła roszczeń przeciwko sędziemu albo na jego rzecz związanych z taką umową, nie przesądza o zasadności takich roszczeń, choćby miały analogiczny charakter do rozstrzygniętych wyrokiem, nie zwalnia sędziego z zobowiązań zaciągniętych wobec banku ani nie modyfikuje w inny sposób sytuacji prawnej sędziego w ramach więzi prawnej z bankiem lub poza nią. Wyrok dotyczący umowy kredytu zawartej przez bank z inną osobą, nawet jeśli stanie się prawomocny, nie jest także prejudykatem w sprawie z udziałem sędziego, której drugą stroną jest ten bank. Pośredni i hipotetyczny wpływ wyroku w postaci możliwości powołania się przez sędziego na przyjętą w nim interpretację prawa jako argument w przyszłym sporze sędziego z bankiem nie może być utożsamiany z oddziaływaniem wyniku sprawy na prawa lub obowiązki sędziego w rozumieniu art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.
W pozostałym zakresie brak było warunków do podjęcia uchwały, ponieważ przedstawione zagadnienie, z racji prawomocnego oddalenia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji o odmowie wyłączenia sędziego, nie mogło mieć wpływu na wynik postępowania apelacyjnego (art. 380 w zw. z art. 363 § 2 k.p.c. a contrario).
W tym samym dniu, na skutek zawiadomienia o przyczynie wyłączenia (art. 51 k.p.c.), Sąd Najwyższy wyłączył od orzekania w sprawach dotyczących kredytu (pożyczki hipotecznej) powiązanych z frankiem szwajcarskim – na podstawie art. 49 k.p.c. – sędziów Sądu Najwyższego, będących stronami takich umów. Ze względu na ustrojową pozycję Sądu Najwyższego, sposób oddziaływania jego orzeczeń na judykaturę sądów powszechnych i brak utrwalonej linii orzeczniczej, nie można wykluczyć obawy, że uczestnicząc w kształtowaniu przyszłego kierunku orzecznictwa sędzia Sądu Najwyższego byłby postrzegany jako kierujący się innymi względami niż wyłącznie merytoryczne, skoro kierunek ten może wpływać na zasadność jego roszczeń wobec banku dochodzonych aktualnie lub których dochodzenia w przyszłości nie wyklucza. Rzeczywista zasadność tej obawy nie ma znaczenia; rozstrzygająca jest możność jej powstania i obiektywnie uzasadniony charakter (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 288/22 i II CSKP 989/22).