Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych orzeczeniem z 5 stycznia 2024 r. uchylił postanowienie Marszałka Sejmu stwierdzające wygaśnięcie mandatu poselskiego.
STRESZCZENIE
1. Sąd Najwyższy stwierdził takie same uchybienia, jak w rozpoznanej 4 stycznia 2024 r. sprawie I NSW 1268/23:
a. Marszałek Sejmu nie posiadał wymaganej prawem informacji z Krajowego Rejestru Karnego (KRK), a w chwili wydania postanowienia osoba, której dotyczyło postanowienie, nie była wpisana do tego rejestru.
b. Marszałek Sejmu nie uwzględnił faktu, że Prezydent skorzystał z prawa łaski.
2. Sąd Najwyższy nie badał prawidłowości orzeczenia sądu karnego.
3. Sąd Najwyższy badał, czy wydanie przez Marszałka Sejmu postanowienia o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu poselskiego było prawidłowe. Skoro został wydany prawomocny wyrok, trzeba było ustalić, czy wyrok ten spowodował utratę mandatów poselskich, w sytuacji, gdy Prezydent RP skorzystał wcześniej w prawa łaski.
4. Sąd Najwyższy stwierdził, że wydanie postanowienia o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu posła nie było możliwe. Kluczowe dla rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego było zastosowanie prawa łaski w formie „przebaczenia i puszczenia w niepamięć”.
5. Tak sformułowane prawo łaski pozbawia wyrok skazujący jego skutków i nie prowadzi do utraty biernego prawa wyborczego, a w rezultacie mandatu poselskiego. Mówiąc inaczej, skutki prawomocnego wyroku skazującego zostały zniesione przez zastosowanie prawa łaski.
OPIS ORZECZENIA
Odwołanie skarżącego wpłynęło do Sądu Najwyższego 29 grudnia 2023 r., i zostało zarejestrowane pod sygnaturą I NSW 1267/23. Ponieważ nie wpłynęło ono za pośrednictwem Marszałka Sejmu, Sąd Najwyższy na podstawie art. 369 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 k.p.c. w zw. z art. 250 Kodeksu wyborczego (k.wyb.) zwrócił się 3 stycznia 2024 r. do tego organu z wezwaniem do przekazania odpisu zaskarżonego postanowienia Marszałka Sejmu, uzyskując odpowiedź z Kancelarii Sejmu, że odwołanie skarżącego wraz z odpisem postanowienia zostało przekazane do Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Jednocześnie jednak nie dołączono kopii dokumentu z prezentatą potwierdzającą wpływ do Sądu Najwyższego.
Mimo tego braku formalnego, 3 stycznia to samo odwołanie względem tego samego postanowienia Marszałka Sejmu zostało zarejestrowane w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pod sygnaturą II PUO 2/24.
W tej sytuacji wszczęty został przed Pierwszym Prezesem SN spór kompetencyjny o to, która izba jest właściwa do rozpoznania sprawy. Spór ten został rozstrzygnięty zarządzeniem Pierwszego Prezesa SN nr 1/2024, wskazującym jako właściwą Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.
W dniu 5 stycznia, pełnomocnik skarżącego złożył do akt sprawy poświadczoną za zgodność z oryginałem kopię akt prowadzonych w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, która dołączona została do akt sprawy I NSW 1267/23 oraz oryginał zaskarżonego postanowienia.
Rozpoznając sprawę, Sąd Najwyższy stwierdził, że występują w nim tożsame uchybienia, jak w rozpoznanej 4 stycznia 2024 r. sprawie I NSW 1268/23, a mianowicie:
1) błąd proceduralny, polegający na tym, że Marszałek Sejmu nie dysponował informacją z Krajowego Rejestru Karnego (KRK) uzyskaną od Ministra Sprawiedliwości, która w świetle art. 248 k.wyb. jest niezbędną przesłanką wydania postanowienia przez Marszałka Sejmu. Co więcej, w dacie wydania postanowienia, w rejestrze tym nie widniała osoba, względem której Marszałek wydał zaskarżone postanowienie;
2) błąd materialny, polegający na nieuwzględnieniu skutków zastosowania przez Prezydenta RP prawa łaski co do czynów, które były przedmiotem orzekania przez sąd karny.
Sąd Najwyższy podkreślił, że nie badał prawidłowości orzeczenia sądu karnego. W obecnej procedurze oceniana jest jedynie zgodność z prawem postanowienia Marszałka Sejmu o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu poselskiego. Skoro został wydany prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, istotne było ustalenie, czy wyrok ten mógł wywołać skutki w sferze prawa publicznego (w odniesieniu do piastowania mandatów poselskich) w sytuacji, w której Prezydent RP zastosował wcześniej prawo łaski względem czynów, za których popełnienie odwołujący się został skazany.
Sąd Najwyższy wskazał, że stwierdzenie wygaśnięcia mandatu posła nie było możliwe ze względu na „przebaczenie i puszczenie w niepamięć” czynów będących powodem skazania (postanowienie Prezydenta RP z 16 listopada 2015 r. nr PU.117.45.2015 w sprawie stosowania prawa łaski).
Tak sformułowane prawo łaski pozbawia wyrok skazujący jego skutków materialnych i nie może on wywoływać skutków w sferze ustrojowej w postaci spowodowania utraty biernego prawa wyborczego. Mówiąc inaczej, skutki prawomocnego wyroku skazującego zostały zniesione przez zastosowanie prawa łaski względem czynów będących przyczyną skazania.
Postanowienie Sądu Najwyższego zapadłe w sprawie zainicjowanej odwołaniem od postanowienia Marszałka Sejmu o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu poselskiego stanowi sprawę publiczną w rozumieniu art. 26 § 1 pkt 11 u.SN, w której wyłącznie właściwą jest Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Materia tej sprawy leży całkowicie poza zakresem kompetencji przekazanych organom Unii Europejskiej. Z tego względu, na właściwość IKNiSP w tej sprawie nie ma żadnego wpływu wyrok TSUE z 21 grudnia 2023 r C-718/21. Jednocześnie, utrwalone orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przesądza, że sprawy dotyczące uzyskania bądź utraty mandatu poselskiego nie stanowią sprawy cywilnej ani karnej w rozumieniu art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (sprawa Barski i Święczkowski przeciwko Polsce, skargi nr 13523/12 i 14030/12 § 57 i cytowane tam orzecznictwo). Z tego względu, kompetencji IKNiSP do orzekania w tych sprawach nie dotyczą zastrzeżenia ETPCz sformułowane na gruncie art. 6 ust. 1 EKPCz w wyroku z 8 listopada 2021 w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (skargi 49868/19 i 57511/19) lub w wyroku z 23 listopada 2023 r. Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21).
KALENDARIUM SPRAWY I NSW 1267/23
1. Dnia 29 grudnia 2023 r. do Sądu Najwyższego wpłynęło odwołanie od postanowienia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu posła Mariusza Kamińskiego (oryginał) (Biuro Podawcze data wpływu 29-12-2023 r., poz. 1046). Odwołanie to zostało złożone osobiście i bezpośrednio do Sądu Najwyższego.
2. Sprawa zarejestrowana została pod sygnaturą I NSW 1267/23 w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN.
3. Dnia 3 stycznia 2024 r. w systemie Supremus odnotowana została ponownie ta sama sprawa z odwołania od postanowienia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 grudnia 2023 r. w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu posła. Odwołanie to zostało złożone za pośrednictwem Marszałka Sejmu, przy czym Marszałek Sejmu nie złożył pisma za pośrednictwem dziennika podawczego Sądu Najwyższego. W tym samym dniu pismo to zostało zarejestrowane (z pominięciem dziennika podawczego) pod sygnaturą II PUO 2/24 w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
4. Oba pisma (odwołania), mają tożsamą treść, za wyjątkiem części nagłówkowej: w piśmie z 29 grudnia 2023 roku adresatem jest Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, zaś w piśmie z dnia 3 stycznia 2024 roku adresat jest ten sam, lecz towarzyszą temu słowa „za pośrednictwem Marszałka Sejmu”.
5. W rezultacie, tożsame w treści pisma, stanowiące jedno i to samo odwołanie złożone w dwóch egzemplarzach, zarejestrowane zostały pod dwoma sygnaturami: I NSW 1267/23 w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN oraz II PUO 2/24 w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
6. Zgodnie z art. 250 § 2 Kodeksu wyborczego, Sąd Najwyższy ma 7 dni na rozpatrzenie odwołania od chwili jego wpływu. Stosownie zaś do stosowanego w tym postępowaniu odpowiednio art. 369 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego, odwołanie wniesione bezpośrednio do Sądu Najwyższego (z pominięciem organu przekazującego, Marszałka Sejmu) wywołuje skutek prawny. Oznacza to, że termin na rozpatrzenie odwołania mija 5 stycznia 2023 r.
7. W sprawie I NSW 1267/23 Sąd Najwyższy zwrócił się 3 stycznia 2024 r. do Marszałka Sejmu o przesłanie postanowienia w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu poselskiego. W dniu 4 stycznia 2024 r. Marszałek Sejmu udzielił odpowiedzi, że postanowienie to zostało przesłane do akt sprawy II PUO 2/24, jednak nie przedstawił kopii dokumentu z prezentatą Sądu Najwyższego.
8. Dnia 4 stycznia 2024 r. został rozpoznany spór kompetencyjny pomiędzy izbami Sądu Najwyższego. W jego wyniku Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wskazał Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych jako właściwą do rozpoznania odwołania Mariusza Kamińskiego.
9. Dnia 5 stycznia 2024 r. Prezes SN kierujący pracą Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych odmówił wydania akt sprawy II PUO 2/24, celem ich dołączenia do akt sprawy I NSW 1267/23, odmawiając wykonania zarządzenia Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2024 r.
10. Dnia 5 stycznia 2024 r. pełnomocnik skarżącego złożył w Sądzie Najwyższym dwa pisma. W pierwszym, w ślad za wezwaniem Sądu Najwyższego, przedłożył oryginał postanowienia w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu poselskiego, w drugim zaś przedłożył poświadczoną za zgodność z oryginałem kserokopię akt sprawy II PUO 2/24.
11. Postanowieniem z dnia 5 stycznia 2024 r. Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 grudnia 2023 r. w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu posła Mariusza Kamińskiego.
12. Powyższe oznacza, że zakończone zostało postępowanie toczące się przed Sądem Najwyższym w sprawie odwołania od postanowienia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 grudnia 2023 r.
Postanowienie SN z dnia 5 stycznia 2024 r. (sygn. akt I NSW 1267/23)