Pismem z 6 lutego 2024 r. Prezes Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów Sądu Najwyższego w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych rozbieżności w wykładni prawa występującej w orzecznictwie Sądu Najwyższego w zakresie dotyczącym następującego zagadnienia prawnego: „Czy podmiotowi uprawnionemu do udziału w kampanii referendalnej w programach radiowych i telewizyjnych, o którym mowa w art. 48 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (tekst jedn. Dz.U. 2020, poz. 851 ze zm.), przysługuje prawo do wniesienia skargi do Sądu Najwyższego na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej podjętą w zakresie wytycznych oraz wyjaśnień związanych z przeprowadzeniem referendum [art. 161 § 1 w zw. z art. 161a § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (tekst jedn. Dz.U. 2023, poz. 2408)]?".
Sformułowane zagadnienie prawne pojawiło się na tle wątpliwości co do wykładni przepisów art. 48 i art. 92 ust. 1 ustawy o referendum ogólnokrajowym (dalej: „u.r.o.") oraz art. 161 i art. 161a § 1 Kodeksu wyborczego. Sprowadza się ono do odpowiedzi na pytanie, czy podmiot uprawniony do udziału w kampanii referendalnej w programach radiowych i telewizyjnych, o którym mowa w art. 48 ust. 1 i 3 u.r.o., może skutecznie wnieść skargę na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej podjętą w przedmiocie wytycznych i wyjaśnień skierowanych do określonych osób i jednostek organizacyjnych, w sytuacji gdy kwestii tej nie precyzuje ustawa o referendum ogólnokrajowym, która jedynie odsyła w tym zakresie do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu wyborczego.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowały się dwa poglądy:
a) liberalny – uznający dopuszczalność skargi podmiotu uprawnionego na uchwały PKW w opisanej sytuacji,
b) rygorystyczny – odmawiający prawa do skargi w takim przypadku.
W swoim wniosku Prezes Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych podkreślił istotne znaczenie instytucji referendum ogólnokrajowego w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej Polskiej, jako formy demokracji bezpośredniej. Wskazał, że ustawa o referendum ogólnokrajowym nie zawiera szczególnej kompetencji dla Państwowej Komisji Wyborczej do wydawania wytycznych na potrzeby przeprowadzenia konkretnego referendum – w tym zakresie PKW korzysta z przepisów Kodeksu wyborczego stosowanych odpowiednio na potrzeby referendum. W braku odpowiednika komitetu wyborczego (oraz dodatkowo pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego) na gruncie ustawy o referendum ogólnokrajowym, nie do końca jasny jest interes danego podmiotu uprawnionego do udziału w kampanii referendalnej w programach radiowych i telewizyjnych w kwestionowaniu wytycznych i wyjaśnień PKW wydawanych w formie uchwały na rzecz konkretnego referendum ogólnokrajowego. Z drugiej strony, przyjęcie poglądu rygorystycznego w zasadzie niweluje możliwość wniesienia do Sądu Najwyższego skargi na przedmiotową uchwałę PKW.
W ocenie Prezesa Sądu Najwyższego, dodatkowo możliwe jest przyjęcie swoistej koncepcji pośredniej, która oparta by była na założeniu, że podmiotom uprawnionym służy skarga na uchwały PKW, jeśli te kierowane są do nadawców radiowych i telewizyjnych oraz – przynajmniej w jakimś zakresie – wpływają na wykonywanie praw przez te podmioty.
W konkluzji Prezes Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych wskazał, że rozstrzygnięcie wskazanego zagadnienia prawnego ma istotne znaczenie dla określenia legitymacji skargowej w sprawach z zakresu zaskarżania uchwał PKW dotyczących wytycznych i wyjaśnień referendalnych.
Sprawą zajmie się skład 7 sędziów Sądu Najwyższego w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Otrzymała ona sygn. akt I NZP 1/24.