Postanowieniem z 18 lipca 2024 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej uczestnika w sprawie o przyjęcie skarżącego do domu pomocy społecznej bez jego zgody, prowadzonej z wniosku organu do spraw opieki społecznej. Jako przyczyny kasacyjne, mające uzasadniać przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, uczestnik wskazał występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych dotyczących art. 39 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (dalej: u.o.z.p.), a także nieważność postępowania.
Odnośnie do przepisów normujących przyjęcie do domu pomocy społecznej osoby, o której mowa art. 38 ust. 1 u.o.z.p., bez zgody tej osoby, Sąd Najwyższy wskazał, odwołując się do wcześniejszego orzecznictwa, że art. 39 ust. 1 i 3 u.o.z.p. regulują dwie odmienne podstawy do podjęcia takich działań. Pierwsza z nich dotyczy sytuacji, w której zgody na przyjęcie do DPS nie wyraża (a zwykle: wprost odmawia) osoba, która zdolna jest do wyrażenia takiej zgody. W takim wypadku orzeczenie sądu uwzględniające wniosek prowadzi do „przełamania" woli tej osoby, a jest możliwe wyłącznie wówczas, gdy brak opieki zagraża jej życiu (art. 39 ust. 1 u.o.z.p.). Druga z podstaw dotyczy sytuacji odmiennej, to jest takiej, w której uczestnik postępowania nie jest zdolny do wyrażenia zgody na przyjęcie do domu pomocy społecznej. W tym przypadku nie zachodzi konieczność wystąpienia stanu, w którym brak opieki wywoływałby zagrożenie dla życia tego uczestnika.
W razie wystąpienia przez organ, o którym mowa w art. 39 ust. 1 u.o.z.p., z wnioskiem o przyjęcie danej osoby do domu pomocy społecznej, sąd opiekuńczy nie jest związany wskazaną przez ten organ podstawą prawną. W przypadku uznania, że uczestnik nie jest zdolny do wyrażenia zgody na przyjęcie do domu pomocy społecznej, orzeczenie powinno zapaść nie na podstawie art. 39 ust. 1 u.o.z.p., lecz art. 39 ust. 3 u.o.z.p. Co się z kolei tyczy samej zgody na przyjęcie do DPS, to Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie może mieć ona charakteru warunkowego, w tym nie powinna być uzależniona od spełnienia oczekiwań co do położenia placówki.
Za przyjęciem skargi kasacyjnej uczestnika do rozpoznania nie przemawiało także zasygnalizowane przez niego ryzyko wystąpienia nieważności postępowania. Skarżący podnosił bowiem, że pełnomocnik procesowy wnioskodawcy nie wykazał umocowania do działania w imieniu mandanta. W tym kontekście wyjaśniono, że zgodnie z art. 379 pkt 2 in fine k.p.c. nieważność postępowania zachodzi m.in. wtedy, gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany. Tymczasem skarżący nie podnosił nawet, że osoba działająca w imieniu organu do spraw pomocy społecznej nie była umocowana, lecz twierdził jedynie, iż umocowania tego nie wykazała.
Niezależnie od braku podstaw do przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy uznał za uzasadnione podwyższenie opłaty należnej pełnomocnikowi reprezentującemu skarżącego z urzędu do trzykrotności stawki podstawowej, na podstawie § 4 ust. 2 pkt 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Skarga zawierała bowiem pogłębioną, merytoryczną analizę prawną, co świadczyło o wysokim nakładzie pracy działającego w sprawie adwokata, a także jego wkładzie w przyczynienie się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie.
Postanowienie SN z dnia 18 lipca 2024 r. z uzasadnieniem (sygn. akt I CSK 1677/24)