W dniu 13 stycznia br. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 87/16, podjął uchwałę następującej treści:
1) Na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r., poz. 1801) sąd przyznawał te koszty zawierające opłatę w wysokości nie mniejszej niż 1/2 opłaty maksymalnej określonej w rozdziałach 2-4 rozporządzenia, nieprzekraczającej - z zastrzeżeniem § 4 ust. 2 rozporządzenia - wartości przedmiotu sprawy, podwyższonej o odpowiednią kwotę podatku od towarów i usług.
2) Adwokatowi ustanowionemu z urzędu należy się od Skarbu Państwa zwrot kosztów postępowania zażaleniowego w razie uwzględnienia jego zażalenia na postanowienie w przedmiocie wniosku o przyznanie mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w T.:
„1) Czy wynagrodzenie na rzecz adwokata ustanowionego z urzędu, może zostać przyznane od Skarbu Państwa w wysokości niższej niż 1/2 stawki maksymalnej określonej w § 4.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 poz. 1801)?
2) Czy sąd odwoławczy rozstrzygając zażalenie na wysokość przyznanych pełnomocnikowi z urzędu kosztów pomocy prawnej władny jest zasądzić zwrot kosztów poniesionych przez tego pełnomocnika w postępowaniu zażaleniowym od Skarbu Państwa?”
Wątpliwości Sądu Okręgowego sprowadzały się do możliwości obniżenia o więcej niż połowę minimalnej stawki za czynności zawodowego pełnomocnika procesowego ustanowionego przez sąd z urzędu w razie rażąco niskiego nakładu pracy pełnomocnika wynikającego z okoliczności sprawy, a nie braku jego staranności (art. 109 § 2 k.p.c.).
Sąd Najwyższy podkreślił, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika z urzędu nie są elementem kosztów procesu, więc nie ma do nich zastosowania art. 109 k.p.c., natomiast są one określone w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, które stanowi, że nie mogą być one mniejsze niż ½ stawki maksymalnej. Sąd może odmówić zasądzenia tych kosztów, jeżeli pomoc nie została udzielona lub została udzielona nieprofesjonalnie. Jeżeli natomiast sąd stwierdzi, że koszty się należą, to muszą być one nie niższe niż wynika to z rozporządzenia.
Relacja, która zachodzi pomiędzy Skarbem Państwa i pełnomocnikiem, który udzielał pomocy prawnej w ramach publicznoprawnego obowiązku, sprawia, że stosowanie ogólnych reguł przewidzianych w art. 98 i nast. k.p.c. nie jest możliwe. Nie ma też możliwości, aby przenieść te koszty na strony postępowania.