Zagadnienie prawne zostało przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie z wniosku Prezesa Trybunału Konstytucyjnego o udzielenie zabezpieczenia na skutek zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 30 listopada 2016 r.
Wnioskodawca – Prezes TK działający przez Andrzeja Rzeplińskiego jako osobę powołaną na te stanowisko, wnioskiem z dnia 25 listopada 2016 r. wystąpił o zabezpieczenie powództwa. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił ten wniosek. Zażalenie na to postanowienie 6 grudnia 2016 r. złożył wnioskodawca.
W dniu 19 grudnia 2016 r., przed rozpoznaniem zażalenia, upłynęła kadencja Andrzeja Rzeplińskiego na stanowisku Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.
W dniu 21 grudnia 2016 r. Prezydent RP wydał akt powołania na stanowisko Prezesa TK Julii Przyłębskiej, która w dniu 11 stycznia 2017 r., działając jako Prezes TK, złożyła oświadczenie o cofnięciu zażalenia na postanowienie SO z 30 listopada 2016 r. i o wypowiedzeniu pełnomocnictw udzielonych 23 listopada przez ówczesnego Prezesa TK.
Dotychczasowi pełnomocnicy wnioskodawcy zakwestionowali skuteczność wypowiedzenia pełnomocnictw oraz oświadczenia o cofnięciu zażalenia i wskazali na naruszenie przepisów prawa przy powołaniu Julii Przyłębskiej na stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.
Sąd Apelacyjny w Warszawie w szerokim wywodzie podkreślił, że obowiązkiem sądu jest czuwanie nad prawidłową reprezentacją stron postępowania i skutecznością podejmowanych przez nie czynności procesowych. Zwrócił też uwagę, że ocena prawidłowego umocowania w postępowaniu cywilnym osoby powołanej do piastowania stanowiska w organach państwowych, w tym także Prezesa TK, nie była dotychczas przedmiotem analizy.
W uzasadnieniu pytania prawnego SA wskazał, że z dokumentacji znajdującej się w aktach wynika, że w posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego poświęconego wyborowi kandydatów na stanowisko Prezesa TK, które odbyło się w dniu 20 grudnia 2016 r. wzięło udział 14 spośród 15 sędziów Trybunału, pomimo braku przepisów zezwalających na przeprowadzenie Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK bez udziału wszystkich 15 sędziów Trybunału.
W ocenie sądu, w sytuacji, gdy jako kandydat na wolne stanowisko Prezesa TK została przedstawiona osoba, która uzyskała jeden głos poparcia, nieobecność jednego tylko sędziego mogła wpłynąć na to, które osoby zostały przedstawione jako kandydaci na to stanowisko i mogła wpłynąć na wybór dokonany przez Prezydenta RP.
Sąd Apelacyjny zwraca także uwagę, że z protokołu obrad Zgromadzenia wynika, że po przeprowadzeniu głosowania nie została podjęta uchwała Zgromadzenia o przedstawieniu Prezydentowi kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego przewidzianą w uchwalonych 13 grudnia 2016 r. przepisach wprowadzających ustawy dotyczące funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego.
Kolejnym argumentem, który w ocenie sądu uzasadnia przedstawienie pytania prawnego, jest wątpliwość, co do trybu zwołania posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego przez osobę, której Prezydent powierzył pełnienie obowiązków związanych ze zwołaniem Zgromadzenia poświęconego wyborowi kandydatów na Prezesa TK, w sytuacji, gdy uprawnionym do zwołania tego zgromadzenia i przewodniczenia Zgromadzeniu był Wiceprezes Trybunału.
W związku z powyższym, zdaniem Sądu Apelacyjnego konieczna jest ocena, czy osoba, która złożyła oświadczenie o cofnięciu zażalenia oraz odwołaniu pełnomocnictw, jest do tego uprawniona. Wynik tej oceny będzie decydować o tym, czy postępowanie zażaleniowe należy umorzyć czy też zakończyć orzeczeniem rozstrzygającym o jego zasadności, a także określać z czyim udziałem należy podejmować dalsze czynności w postępowaniu dotyczącym zabezpieczenia roszczenia, które dotyczy oceny skuteczności oświadczeń związanych z aktem ślubowania złożonym przez Mariusza Muszyńskiego wobec Prezydenta RP.
Bezprecedensowy charakter powyższych problemów prawnych, jak również przekonanie, że odpowiedzi na postawione pytania powinny być udzielone na najwyższym poziomie kompetencji, aby mogły kształtować praktykę sądów powszechnych i innych właściwych organów, zdaniem Sądu Apelacyjnego zdecydowały o tym, że zachodziła potrzeba skierowania Sądu Najwyższego poniższego pytania prawnego:
„Czy sąd powszechny jest kompetentny do oceny umocowania osoby objętej aktem jej powołania na wolne stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego do dokonywania czynności za Prezesa Trybunału Konstytucyjnego jako stronę albo uczestnika postępowania cywilnego, jeżeli z kopii dokumentów złożonych do akt wynikać mogą wątpliwości co do przewidzianej w art. 194 ust. 2 Konstytucji RP przesłanki przedstawienia przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego kandydatów na to stanowisko - a na wypadek udzielenia pozytywnej odpowiedzi na to pytanie:
Czy osoba objęta aktem jej powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, po przeprowadzeniu Zgromadzenia Ogólnego Sędziów trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 21 ustawy z 30 listopada 2016 r. przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2016 r.(Dz. U. z 2016 r., poz.2074), jest upoważniona do dokonywania czynności za Prezesa Trybunału Konstytucyjnego będącego stroną albo uczestnikiem postępowania cywilnego w sytuacji, gdy:
- nie została podjęta uchwała Zgromadzenia przedstawiająca kandydatów na to stanowisko, przewidziana w art. 21 ust. 8 powołanej ustawy, zaś osoby uznane za kandydatów nie uzyskały większości głosów Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału, o którym mowa w art. 21 ust. 2 powołanej ustawy;
- w Zgromadzeniu nie uczestniczyli wszyscy sędziowie Trybunału, którzy złożyli ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
- w Zgromadzeniu nie uczestniczyły osoby wybrane na stanowiska sędziów Trybunału Konstytucyjnego przez Sejm VII kadencji, uczestniczyły i oddały głos osoby, które zostały wybrane przez Sejm VIII kadencji na obsadzone stanowiska sędziowskie, zaś jedna z tych osób została uznana przez Prezydenta za drugiego kandydata na stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego;
- Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego, przeprowadzone bez udziału wszystkich sędziów, którzy złożyli ślubowanie wobec Prezydenta RP, nie zostało zwołane przez Wiceprezesa Trybunału oraz przeprowadzone pod jego przewodnictwem, wobec nieobsadzenia stanowiska Prezesa Trybunału, lecz przez sędziego, któremu Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej powierzył obowiązki z art. 21 ust. 1 powołanej ustawy, oraz z udziałem tego sędziego jako przewodniczącego.”
Pismem z dnia 5 września br. skierowanym do Sądu Najwyższego Prezes Trybunału Konstytucyjnego Julia Przyłębska wskazała, że postępowanie przed Sądem Apelacyjnym powinno zostać umorzone na skutek cofnięcia zażalenia w dniu 10 stycznia tego roku. Prezes podkreśliła, że zmiana personalna na stanowisku Prezesa TK nie ma znaczenia dla skuteczności czynności prawnej - cofnięcia zażalenia.
W piśmie zwraca także uwagę, że „zarzut braku umocowania Prezesa Trybunału Konstytucyjnego w tym postępowaniu jest oczywiście bezzasadny. Sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy nie posiadają kompetencji do rozstrzygania zagadnienia wyboru i powołania Prezesa Trybunału Konstytucyjnego” i odsyła do orzecznictwa Sądu Najwyższego (uchwała SN z dnia 20 lutego 2008 r., sygn. III SZP 1/08 oraz postanowienie SN z dnia 5 listopada 2009 r., sygn. I CSK 16/09).
W konkluzji pisma Prezes Trybunału stwierdza, że wskutek cofnięcia zażalenia w tej sprawie postępowanie przed Sądem Apelacyjnym należało umorzyć, a postanowienie tego sądu o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego było od początku bezprzedmiotowe. W związku z tym „konieczne i w pełni zasadne jest zatem postanowienie Sądu Najwyższego o odmowie odpowiedzi na pytanie prawne, zadane przez Sąd Apelacyjny w Warszawie”.
Uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 8 lutego 2017 r.