W dniu 20 marca br. Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów po rozpoznaniu w Izbie Karnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. I KZP 17/18, odmówił podjęcia uchwały.
W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim postanowieniem z dnia 6 grudnia 2018 r., sygn. akt II Kp 397/18, przedstawił zagadnienie prawne:
"Czy wobec nowelizacji art. 209 k.k. wprowadzonej ustawą z dnia 23 marca 2017 roku o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. 2017.952) do oceny zachowań osoby zobowiązanej do alimentacji, której obowiązek został określony co do wysokości orzeczeniem sądu, ugodą lub umową, zapoczątkowanych przed dniem 31 maja 2017 roku, stosować należy wyłącznie art. 209 k.k. w jego aktualnym brzmieniu, czy też możliwe jest skorzystanie z normy art. 4 § 1 k.k. i zastosowanie art. 209 § 1 k.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji - jeżeli tak, czy art. 209 § 1 k.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji ma zastosowanie tylko do stanów faktycznych zakończonych z dniem 30 maja 2017 roku, czy również do rozpoczętych przed dniem 31 maja 2017 roku i zakończonych po tej dacie?"
Sąd Najwyższy stwierdził, że sformułowany w postanowieniu problem jako dotyczący także stanów faktycznych, w których uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych rozpoczęło się przed dniem 31 maja 2017 r., a zakończyło po tej dacie, pozostaje bez znaczenia dla rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim sprawy. Sprawa ta dotyczyła bowiem umorzenia dochodzenia w przedmiocie uchylania się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego w okresie trwającym od 15 października 2008 r. do 17 października 2015 r.
W zakresie, w jakim sformułowany problem spełnia wyżej wymienioną przesłankę, nie stanowi jednak istotnego problemu interpretacyjnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy. Zakres zmian dokonanych w art. 209 k.k. w wyniku noweli z 23 marca 2018 r. nie może prowadzić do wniosku, że doszło do całkowitej dekryminalizacji zachowań, które stanowiły przestępstwo niealimentacji na postawie poprzedniego brzmienia tego przepisu. Tylko w takiej sytuacji możliwe byłoby stwierdzenie braku znamion czynu zabronionego i umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w powołanym przez Sąd Rejonowy postanowieniu z dnia 25 stycznia 2018 r., I KZP 10/17 (OSNKW 2018, nr 11, poz. 73), zmiana art. 209 k.k. doprowadziła do dekryminalizacji, ale jedynie w odniesieniu do zachowań osób zobowiązanych do łożenia na utrzymanie osoby najbliższej, wobec których ten obowiązek nie został określony co do jego wysokości w orzeczeniu sądu, ugodzie lub umowie.
Głównym argumentem powołanym w uzasadnieniu Sądu Rejonowego mającym przemawiać za dekryminalizacją zachowań wypełniających znamiona przestępstwa art. 209 k.k. sprzed jego nowelizacji była rezygnacja w nowym brzmieniu art. 209 k.k. ze znamienia „uporczywości” w uchylaniu się od wykonania obowiązku alimentacyjnego. Jednak zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2017 r., II KK 211/17 (Lex nr 2417590), znamię to łączy w sobie dwa elementy. Jeden z nich charakteryzuje stronę podmiotową czynu sprawcy, a drugi ma charakter obiektywny i polega na trwaniu takiego stanu rzeczy przez pewien dłuższy czas. W orzecznictwie wskazywano, że chodzi o wstrzymywanie się z zapłatą kolejnych rat alimentacyjnych co najmniej przez okres 3 miesięcy. Dlatego dokonana przez prawodawcę zmiana art. 209 k.k. w zakresie rezygnacji ze znamienia „uporczywość” na rzecz znamion określających okres opóźnienia albo wysokość opóźnionej zaległości nie stanowi zmiany o charakterze jakościowym, czyli takiej, która świadczyłaby o podjęciu decyzji o kryminalizacji niealimentacji w oparciu o kryterium, które wcześniej nie było uwzględnione przez prawodawcę. W konsekwencji twierdzenie, że wskutek zmiany tego znamienia poprzez redukcję składających się na niego elementów, prawodawca doprowadził do dekryminalizacji zachowań, które przed wejściem w życie tej zmiany wypełniały warunki wynikające z obu elementów składających się na „uporczywość”, jest pozbawione podstaw.