Wyrokiem z 14 kwietnia 2021 r. Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego i uchylił wyrok sądu drugiej instancji w zakresie oddalenia powództwa wnioskodawcy o przywrócenie go do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy oraz w zakresie kosztów postępowania, i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Z wnioskodawcą – zatrudnionym uprzednio na umowę o pracę na czas nieokreślony, po przejęciu jego zakładu pracy przez pozwanego pracodawcę, zostały zawarte umowy na czas określony (kolejno na okres 2 i 10 lat). W czasie trwania drugiej z powyższych umów wnioskodawca otrzymał od pozwanego oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem.
Prokurator Generalny zaskarżając wyrok sądu odwoławczego na korzyść wnioskodawcy postawił szereg zarzutów naruszenia prawa materialnego poprzez błędną jego wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie, m.in.:
- art. 30 § 1 pkt 2 k.p. i art. 77 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p., poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że pracodawca może zawrzeć z pracownikiem kolejną umowę o pracę i przekształcić podstawę prawną zatrudnienia pracownika - umowę na czas nieokreślony na umowę na czas określony - nie wypowiadając lub nie rozwiązując dotychczasowej umowy;
- art. 231 § 1 k.p., przez jego błędną wykładnię i uznanie, że podmiot przejmujący zakład pracy oraz jego pracownicy mogą w sposób całkowicie swobodny i autonomiczny kształtować warunki wiążących ich stosunków pracy i nie istnieją w tym względzie żadne ograniczenia;
- art. 33 k.p. w zw. z art. 25 § 1 k.p., przez ich błędne zastosowanie i uznanie, że zawarcie umowy o pracę na czas określony 2 lat i następnie 10 lat, przewidujących możliwość ich rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem, było prawnie dopuszczalne, podczas gdy działanie takie naruszało istotę umowy o pracę na czas określony, jej społeczno-gospodarcze przeznaczenie i stanowiło obejście przepisów prawa dotyczących umów o pracę na czas nieokreślony.
Sąd Najwyższy uznał zasadność większości zarzutów postawionych w skardze nadzwyczajnej. Uznano, że pomimo iż strony umowy o pracę mogą stosunkowo swobodnie kształtować ustalenia co do rodzaju umowy o pracę, to swoboda ta nie jest jednak nieograniczona i nie może stać w sprzeczności z normami prawnymi bezwzględnie obowiązującymi (a taki charakter ma przepis art. 231 k.p.), które nie mogą zostać wyłączone lub ograniczone w oparciu o wolę stron. Zasada swobody umów, wynikająca z przepisu art. 3531 k.c., nie znajduje bowiem wówczas zastosowania. Celem regulacji związanych z przejęciem zakładu pracy przez innego pracodawcę jest ochrona pracownika przed automatycznym pogorszeniem warunków pracy, związanym z takim przejęciem. Zmiana rodzaju umowy o pracę może mieć zatem miejsce wtedy, gdy nie zmierza do rzeczywistego obejścia uregulowań zawartych w art. 231 k.p., tj. zmiany warunków pracy na niekorzyść pracownika z powodu samego przejęcia zakładu pracy.
Przyznano również słuszność zarzutowi uznania za dopuszczalne zawarcie przez pozwanego z wnioskodawcą umowy na czas określony – 10 lat (wcześniej na okres 2 lat) z dwutygodniowym okresem wypowiedzenia. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w czasie zawierania powyższych umów w orzecznictwie i literaturze z zakresu prawa pracy przyjmowano, że zawieranie umów na czas określony, lecz na stosunkowo długi okres, nie odpowiada społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu umowy na czas określony – w szczególności, jeżeli nie znajdowało to uzasadnienia w potrzebie wykonania czasowo określonych zadań przez danego pracownika. Postępowanie takie stanowiło tym samym formę obejścia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę na czas nieokreślony.
Uwzględniając powyższą skargę nadzwyczajną Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, że za uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazaniem go do ponownego rozpoznania przemawiały zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W zaskarżonym wyroku sądu drugiej instancji naruszone zostały bowiem konstytucyjne zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz sprawiedliwości proceduralnej – będącej elementem prawa do rzetelnej procedury sądowej, a konsekwencje tego dotknęły pracownika – słabszą stronę stosunku pracy w zakresie ochrony trwałości bezterminowych stosunków pracy. Jednocześnie Sąd Najwyższy stwierdził, że orzeczeniu co do istoty sprawy stał na przeszkodzie brak aktualnych ustaleń w zakresie celowości przywrócenia wnioskodawcy do pracy u pozwanego (art. 45 § 2 k.p.), a charakter niniejszego postępowania wykluczał możliwość poczynienia takich ustaleń samodzielnie przez Sąd Najwyższy.
Uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 kwietnia 2021 r. (sygn. akt I NSNc 5/21)