Postanowieniem z 20 października 2021 r. Sąd Najwyższy zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem o rozpatrzenie pytań prawnych:
„1. Czy art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej sprzeciwia się przepisowi prawa krajowego, takiemu jak art. w art. 69 § 1b zd. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 2072), uzależniającemu skuteczność oświadczenia przez sędziego woli dalszego zajmowania stanowiska sędziego po osiągnięciu wieku przejścia w stan spoczynku od zgody innego organu?;
2. Czy art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej sprzeciwia się przyjęciu wykładni przepisu krajowego, zgodnie z którą spóźnione oświadczenie przez sędziego woli dalszego zajmowania stanowiska sędziego po osiągnięciu wieku przejścia w stan spoczynku jest bezskuteczne bez względu na okoliczności uchybienia terminowi i znaczenie tego uchybienia dla postępowania w przedmiocie wyrażenia zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego?".
Sąd Najwyższy rozpoznawał sprawę wywołaną odwołaniem od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie dalszego zajmowania stanowiska przez sędziego osiągającego wiek uprawniający do przejścia w stan spoczynku. Dopuszczalność zaskarżenia takiej uchwały, wydanej przez Krajową Radę Sądownictwa na podstawie art. 69 § 1b ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, została przesądzona w uchwale Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z 30 czerwca 2021 r., sygn. akt I NZP 3/21.
Na gruncie tej sprawy Sąd Najwyższy powziął wątpliwości dotyczące skutków złożenia przez sędziego oświadczenia woli dalszego zajmowania stanowiska z przekroczeniem terminu określonego w art. 69 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, a także zgodności z prawem wspólnotowym przepisu art. 69 § 1b przedmiotowej ustawy, który uzależnia skuteczność takiego oświadczenia od zgody innego organu, tj. Krajowej Rady Sądownictwa.
Sąd Najwyższy zauważył, że choć w dotychczasowym orzecznictwie krajowym ukształtował się pogląd, że termin zakreślony w art. 69 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych jest szczególnym terminem prekluzyjnym, to jednak takie jego pojmowanie, wykluczające skuteczne zgłoszenie woli dalszego zajmowania stanowiska sędziowskiego po upływie tego terminu, wydaje się pozostawać w sprzeczności z zasadą niezawisłości sędziowskiej. Sąd Najwyższy podkreślił, że przyjęcie takiego stanowiska prowadzi de facto do pozbawienia zainteresowanego sędziego możliwości samodzielnego decydowania co do dalszego pełnienia służby – wyłącznie z przyczyn formalnych, tj. z powodu niezachowania terminu określonego w art. 69 § 1 p.u.s.p., i to niezależnie od okoliczności, które do tego doprowadziły.
Jednocześnie Sąd Najwyższy postawił pytanie o zgodność z prawem Unii i wywodzonymi z niego zasadami odnoszącymi się do ochrony niezawisłości sędziowskiej regulacji art. 69 § 1b zd. 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, powierzającej Krajowej Radzie Sądownictwa kompetencję do decydowania o pozostawieniu sędziego w stanie czynnym. W tym zakresie Sąd Najwyższy powziął wątpliwość, czy tego rodzaju uzależnienie możliwości dalszego pełnienia służby sędziowskiej od zgody innego organu nie może potencjalnie naruszać zasady nieusuwalności i niezawisłości sędziów. Zdaniem Sądu Najwyższego przyjęte w prawie krajowym rozwiązanie, dopuszczające inną niż formalną kontrolę złożonego przez sędziego oświadczenia woli dalszego zajmowania stanowiska, sprawowaną przez organ zewnętrzny, zakłada, że dokonany zostanie jakiś rodzaj oceny bądź weryfikacji zdatności tego sędziego do służby, przy czym chodzić musi o inne niż zdrowotne okoliczności (uzyskanie bowiem zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego zdolność do pełnienia obowiązków sędziego stanowi oczywisty warunek wstępny skuteczności oświadczenia). Tego rodzaju możliwość selekcji sędziów na zdatnych i niezdatnych do służby z uwagi na bliżej niezdefiniowany „interes wymiaru sprawiedliwości", o którym mowa w art. 69 § 1b zd. 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, może zaś, w ocenie Sądu Najwyższego, kolidować z ich niezależnością i wpływać na takie kształtowanie orzecznictwa przez sędziów, by odpowiadało ono oczekiwaniom organu dokonującego tej kontroli.
Postanowienie z dnia 20 października 2021 r. I NKRS 76-21