Sąd Najwyższy rozpoznawał sprawę wywołaną skargą nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie oddalającego żądanie uznania za nieważną umowy kredytu zawierającej klauzule regulujące tzw. spread walutowy, mające w ocenie skarżącego charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. W uzasadnieniu przedmiotowej skargi Rzecznik Praw Obywatelskich wskazywał, że Sąd Okręgowy, wydając zaskarżony wyrok, naruszył prawo Unii, nie zapewniając powodom, będącym konsumentami, należytej ochrony, wynikającej z norm Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.
Na gruncie tej sprawy Sąd Najwyższy powziął wątpliwości dotyczące dopuszczalności skargi nadzwyczajnej w sytuacji, gdy formułowane w niej zarzuty odnoszą się do naruszenia prawa Unii, a skorzystanie z tego środka prawnego jest konieczne dla zapewnienia skuteczności tego prawa.
Wobec tego, postanowieniem z 17 listopada 2021 r. Sąd Najwyższy zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem o rozpatrzenie pytań prawnych:
„1. Czy art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w związku z art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w związku z art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej i art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że przesądzają one o dopuszczalności środka prawnego takiego jak skarga nadzwyczajna, służącego wzruszeniu prawomocnego orzeczenia sądu, gdy zachodzi potrzeba >>zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej<< , jeżeli skorzystanie z tego środka jest konieczne dla zapewnienia skuteczności prawa Unii?;
2. czy art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w związku z art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w związku z art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej i art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji, gdy przepisy prawa krajowego umożliwiają zmianę lub uchylenie prawomocnego orzeczenia sądu w przypadku naruszenia zasad określonych w Konstytucji państwa członkowskiego przy użyciu środka takiego jak skarga nadzwyczajna przepisy te mogą być podstawą uchylenia lub zmiany prawomocnego orzeczenia sądu również w razie naruszenia prawa Unii?;
3. czy art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w związku z art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w związku z art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej i art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji, gdy sąd krajowy naruszył prawo Unii w sposób prowadzący do wadliwego – z punktu widzenia tego prawa – rozstrzygnięcia sprawy, prawomocne orzeczenie sądu może być uchylone lub zmienione przy zastosowaniu środka prawnego takiego jak skarga nadzwyczajna, który uzależnia takie rozstrzygniecie od >>rażącego<< naruszenia prawa?".
Sąd Najwyższy wskazał na szczególny charakter skargi nadzwyczajnej, której konstrukcyjnym założeniem jest takie określenie jej przesłanek, by służyła ona eliminowaniu z obrotu wyłącznie orzeczeń sądowych obarczonych wadami o fundamentalnym znaczeniu w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. W tym zakresie Sąd Najwyższy odwołał się do obowiązującej także w porządku prawnym Unii Europejskiej zasady stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych, która wymaga, aby orzeczenia sądowe, które stały się prawomocne po wyczerpaniu przysługujących środków odwoławczych lub po upływie przewidzianych dla tych środków terminów, były niepodważalne. Jednocześnie Sąd Najwyższy zważył na sformułowaną w odniesieniu do prawa wspólnotowego zasadę skuteczności (effet utile), która nakazuje pełne stosowanie prawa Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również stanowi gwarancję ochrony proceduralnej praw, jakie jednostki wywodzą z tego prawa.
W kontekście wzajemnej relacji tych dwóch zasad Sąd Najwyższy powziął wątpliwość dotyczącą dopuszczalności wniesienia skargi nadzwyczajnej skierowanej przeciwko orzeczeniu mającemu naruszać prawo unijne, zważywszy, że w krajowym porządku prawnym skorzystanie z tego środka prawnego w pierwszej kolejności uzależnione jest od zaistnienia przesłanki ogólnej, zakładającej konieczność uchylenia zaskarżonego orzeczenia z uwagi na potrzebę „zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej". W tym zakresie Sąd Najwyższy zauważył, że choć zasada państwa prawnego ma charakter ogólny i stanowi wspólny fundament zarówno dla ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, jak i dla porządków prawnych wszystkich państw członkowskich, to jednak nie jest jasne, czy jej uniwersalne obowiązywanie uzasadnia, celem zapewnienia skuteczności prawa unijnego, dopuszczalność środka takiego jak skarga nadzwyczajna, którego uwzględnienie umożliwia wzruszenie prawomocnego orzeczenia sądowego – w sytuacji, gdy poprzez jego wydanie sąd krajowy naruszył prawo Unii w sposób prowadzący do wadliwego, z punktu widzenia tego prawa, rozstrzygnięcia sprawy.
Co się tyczy szczególnej przesłanki skargi nadzwyczajnej, zakładającej możliwość uwzględnienia skargi w przypadku stwierdzenia naruszenia zasad określonych w Konstytucji, Sąd Najwyższy powziął wątpliwość, czy naruszenie prawa Unii może być rozumiane jako równoważna względem tej przesłanki podstawa uchylenia lub zmiany prawomocnego orzeczenia sądu w razie wniesienia takiego środka prawnego jak skarga nadzwyczajna. Sąd Najwyższy wskazał, że wątpliwość ta jest uzasadniona z jednej strony wyjątkowym charakterem skargi nadzwyczajnej, z drugiej zaś strony – istnieniem pewnej wspólnoty wartości i zasad, wyznaczających naturę demokratycznego państwa prawnego, podzielanych przez wszystkie państwa członkowskie i wynikających ze wspólnych im tradycji konstytucyjnych, na których opiera się Unia i które stanowią część jej prawa jako zasady ogólne.
Wreszcie, Sąd Najwyższy powziął wątpliwość dotyczącą sposobu interpretacji, na gruncie prawa wspólnotowego, przesłanki szczególnej skargi, zakładającej możliwość uchylenia lub zmiany prawomocnego orzeczenia sądowego w przypadku stwierdzenia „rażącego" naruszenia prawa. W tym zakresie Sąd Najwyższy wskazał, że choć można założyć, iż wzruszanie prawomocnych orzeczeń powinno nastąpić wówczas, gdy naruszenie prawa unijnego ma charakter poważny i oczywisty, to dokonanie takiej oceny na poziomie państwa członkowskiego, bez stosownych wytycznych w tym zakresie wynikających choćby z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, nie zawsze jest jednak możliwe z uwagi na charakter prawa wspólnotowego i potrzebę jego jednolitej wykładni we wszystkich państwach członkowskich.
Treść komunikatu w języku angielskim
Postanowienie z dnia 17 listopada 2021 r. (sygn. akt I NSNc 260/21) wraz z uzasadnieniem