16 grudnia 2021 r. siedmioosobowy skład Sądu Najwyższego, rozstrzygając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych zagadnienie prawne przedstawione w sprawie o sygn. I NKRS 38/21, podjął uchwałę następującej treści:
„I. Obwieszczenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym lub w Naczelnym Sądzie Administracyjnym (art. 31 § 1 ustawy dnia 8 grudnia 2017 o Sądzie Najwyższym t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1904, stosowany samodzielnie lub w zw. z art. 49 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 137), jako czynność urzędowa o charakterze informacyjnym i niewładczym, nie podlega obowiązkowi kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, który odnosi się jedynie do aktów urzędowych Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej (art. 144 ust. 2 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78 poz. 483 ze zm.).
II. Obwieszczenie, o którym mowa w punkcie I. pozwala osobom, które spełniają ustawowe warunki objęcia stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego, prawidłowo i skutecznie zainicjować postępowanie kwalifikacyjne przed Krajową Radą Sadownictwa, na zasadach określonych w art. 31 § 2 ustawy dnia 8 grudnia 2017 o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1904)."
i nadał jej moc zasady prawnej.
Zagadnienie prawne będące przedmiotem rozpoznania przez siedmioosobowy skład Sądu Najwyższego zaistniało w związku z wyrokami Naczelnego Sądu Administracyjnego, kontrolującymi legalność uchwał KRS o przedstawieniu Prezydentowi RP kandydatów do powołania na stanowiska sędziowskie w Sądzie Najwyższym. W związku z rozbieżnością zaistniałą na tle wykładni tego samego przepisu art. 31 § 1 u.SN w związku z art. 144 Konstytucji RP między orzecznictwem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego konieczne było rozstrzygnięcie tego, czy obwieszczenie Prezydenta RP o wolnych stanowiskach sędziowskich w SN lub w NSA, winno zostać dokonane za kontrasygnatą Prezesa Rady Ministrów.
Po pierwsze, Sąd Najwyższy wskazał, że w świetle art. 144 ust. 2 Konstytucji RP, obowiązek kontrasygnaty dotyczy jedynie kategorii „aktów urzędowych" Prezydenta. W doktrynie wskazywano już w początkowym okresie obowiązywania Konstytucji z 1997 r., że rygorystyczne wymaganie kontrasygnaty dla wszystkich oficjalnych czynności urzędowych Prezydenta RP niewymienionych w ustępie 3 artykułu 144 Konstytucji, „sprowadzałoby instytucję kontrasygnaty do wymiarów absurdalnych i byłoby sprzeczne z zakładaną przez konstytucję wizją prezydenta aktywnego i twórczo wpływającego na bieg spraw państwowych". Od początku też wskazywano, że nie każde działanie Prezydenta mające charakter oficjalny, może być kwalifikowane jako „akt urzędowy" w rozumieniu art. 144 ust. 1 Konstytucji, a tylko takiego aktu dotyczy obowiązek kontrasygnaty.
Sąd Najwyższy przytoczył i omówił w tym kontekście przykłady obowiązujących przepisów prawa, w szczególności (choć niewyłącznie) art. 131 ust. 1 oraz art. 133 ust. 1 pkt 1) Konstytucji RP, które wskazują na czynności urzędowe Prezydenta nie mające statusu „aktu urzędowego" i nie podlegające obowiązkowi kontrasygnaty, choć nie są wymienione wśród prerogatyw w art. 144 ust. 3 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy zauważył, że podobnie należy traktować obwieszczenie Prezydenta o wolnych stanowiskach sędziowskich w SN, o którym mowa w art. 31 § 1 u.SN.
Po drugie, Sąd Najwyższy wskazał, że obowiązek kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów dotyczy jedynie tych aktów urzędowych Prezydenta, które wydawane są w obszarze właściwym dla władzy wykonawczej, i za które, Prezes Rady Ministrów przyjmuje na siebie odpowiedzialność polityczną. Od samego początku obowiązywania Konstytucji RP z 1997 r. oczywiste było jednak to, że obowiązek kontrasygnaty wynikający z art. 144 ust. 2 nie dotyczy tych aktów urzędowych Prezydenta, których dokonuje on w roli arbitra między trzema władzami oraz jako gwarant niezależności władzy sądowniczej, w szczególności wykonując kompetencje kreacyjne. Jako przykład wskazano nieprzerwaną praktykę powoływania przez Prezydenta RP swojego przedstawiciela w skład KRS. Chociaż bowiem powołanie to dokonywane jest w formie aktu urzędowego Prezydenta RP (postanowienia), to jednak nigdy nie było przedstawiane Prezesowi Rady Ministrów do Kontrasygnaty i praktyka ta była powszechnie akceptowana i uznawana za właściwą na gruncie Konstytucji.
Sąd Najwyższy wskazał również, że obwieszczenie o liczbie wolnych stanowisk sędziowskich w poszczególnych izbach Sądu Najwyższego, ma jedynie informacyjny i całkowicie niewładczy charakter. Obwieszczenie to dokonywane jest po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa SN, w warunkach określonych uprzednio aktem urzędowym (rozporządzeniem) Prezydenta RP i nie stanowi rozstrzygnięcia spraw państwa w zakresie powierzonego mu urzędu.
Sąd Najwyższy podkreślił, że obwieszczenie Prezydenta o wolnych stanowiskach sędziowskich stanowi element hipotezy normy, która wynika z art. 31 § 2 u.SN i określa okoliczności, w których osoba spełniająca warunki do objęcia stanowiska sędziego SN lub NSA może zainicjować procedurę kwalifikacyjną przed KRS. Samo obwieszczenie Prezydenta jednak nie inicjuje procedury przed KRS, lecz stanowi jedną z przesłanek jej wszczęcia przez osoby bezpośrednio nią zainteresowane.
Mając na uwadze charakter obwieszczenia Prezydenta RP o którym mowa w art. 31 § 1 u.SN, jako nie władczej czynności urzędowej o charakterze informacyjnym, do której nie znajduje zastosowania art. 144 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, jak również uwzględniając konstytucyjne gwarancje niezależności sądownictwa od Rady Ministrów, Sąd Najwyższy uznał, iż obwieszczenie Prezydenta o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym lub w Naczelnym Sądzie Administracyjnym nie może być przedmiotem kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów.
Treść komunikatu w języku angielskim
Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 16 grudnia 2021 r. z uzasadnieniem (I NZP 5/21)