Postanowieniem z dnia 3 listopada 2022 r. Sąd Najwyższy przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej uzupełnienie stanu faktycznego i prawnego do pytań prawnych zawartych w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2021 r., zarejestrowanych w TSUE pod sygn. C-718/21.
Konieczność przekazania TSUE dodatkowych informacji wynika z zaprezentowanego w sprawie stanowiska Komisji Europejskiej, wskazującego, że w niniejszej sprawie do rozważenia pozostaje kwestia praktycznego zastosowania interpretacji pojęcia „sąd", wykorzystanego w art. 267 TFUE, wobec sądu krajowego kierującego pytania prejudycjalne.
Komisja Europejska podniosła następujące okoliczności mające znaczenie dla oceny, czy pytania prejudycjalne zostały zadane przez sąd w rozumieniu TFUE:
1. Wręczenie nominacji sędziom przed rozpoznaniem przez Naczelny Sąd Administracyjny odwołań od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa o przedstawieniu ich kandydatur Prezydentowi RP.
2. Wręczenie nominacji sędziom pomimo wydania przez NSA zabezpieczenia dotyczącego powyższej uchwały.
3. Powołanie na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej na mocy ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw.
Odnosząc się do powyższych wątpliwości Sąd Najwyższy wyjaśnił w szczególności:
ad 1) Przepisy krajowe obowiązujące w momencie wniesienia odwołania od uchwały KRS nie pozwalały na przypuszczenie, że takie odwołanie mogło w ostateczności doprowadzić do podważenia wniosku o powołanie kandydata wyłonionego przez KRS i w rezultacie stanąć na przeszkodzie powołaniu go na urząd sędziego Sądu Najwyższego. Dopiero po powołaniu sędziów wchodzących w skład sądu pytającego (10 października 2018 r.), zostały zadane przez NSA pytania prejudycjalne (co miało miejsce 22 listopada 2018 r.), w rezultacie których Trybunał Sprawiedliwości UE wydał 2 marca 2021 r. przełomowe orzeczenie w sprawie C-824/18, które doprowadziło do faktycznej zmiany stanu prawnego w Polsce, wskazując na dopuszczalność złożenia odwołania przez kandydatów niewskazanych Prezydentowi RP. Należy również podkreślić, że NSA nie uznał sędziów wchodzących w skład sądu pytającego za stronę postępowania toczącego się w związku z rozpoznaniem odwołania.
ad 2) Nieprawdziwe jest twierdzenie, jakoby nominacje sędziowskie wręczone zostały pomimo postanowienia o zabezpieczeniu wydanego przez NSA. Postanowienie to w zakresie odnoszącym się do sędziów wchodzących w skład sądu pytającego nie istniało prawnie w dacie wręczenia im nominacji na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego. Z treści jego rozstrzygnięcia wyraźnie wynikało, że dotyczy zabezpieczenia uchwały jedynie w części, zaś to, o jaką „część" chodziło zostało ujawnione dopiero po sporządzeniu uzasadnienia – co miało miejsce kilka tygodni po wręczeniu nominacji sędziom wchodzących w skład sądu pytającego NSA również i w tym postępowaniu nie uznał sędziów wchodzącym w skład sądu pytającego za jego strony; nie doręczył ani nawet nie podjął próby doręczenia postanowienia o zabezpieczeniu osobom objętym wnioskiem KRS o powołanie do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego. Nie doręczył także tego postanowienia Prezydentowi RP. Powszechnie i zgodnie z ówcześnie obowiązującymi uregulowaniami przyjmowano, że zabezpieczenie dotyczy jedynie nieprawomocnej części uchwały, zaś wobec nadzwyczajnego charakteru postanowienia o zabezpieczeniu nie można jego treści interpretować rozszerzająco.
ad 3) W świetle dotychczasowego orzecznictwa TSUE niedopuszczalne jest przyjęcie, że sam fakt powołania sędziego na wniosek KRS, wobec której składu formułuje się zastrzeżenia co do zgodności z Konstytucją RP, prowadzi do niemożności przypisania sędziemu braku niezawisłości, zaś składowi sądu, w którym zasiada – braku niezależności. Należy przy tym zauważyć, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 marca 2019 r. (sygn. K 12/18) stwierdził zgodność ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa w obecnym brzmieniu, w zakresie określającym sposób kształtowania tego organu z Konstytucją RP, zaś z drugiej strony, za niezgodny z Konstytucją RP został uznany wcześniejszy model funkcjonowania KRS. Obecnie utrwalone i jednolite orzecznictwo NSA przyjmuje, że sędzia, powołany na skutek wniosku obecnej (i poprzedniej) Krajowej Rady Sądownictwa, jest sędzią w rozumieniu prawa polskiego i europejskiego, a sąd z jego udziałem jest sądem w rozumieniu przepisów unijnych. NSA przyjmuje, że tylko wykazanie konkretnych przesłanek mogących świadczyć o braku niezależności lub bezstronności sędziego może prowadzić do innego wniosku.
Przyjęcie generalnej i automatycznie stosowanej cechy jako wykluczającej „sąd ustanowiony ustawą" oznaczałoby, że w Polsce każdy sędzia powołany przez Prezydenta RP na podstawie uchwały wydanej przez KRS obecnej i poprzedniej kadencji (a jest to obecnie ponad 2500 sędziów w Polsce, w tym połowa sędziów Sądu Najwyższego), gdy wchodzi w skład sądu wydającego orzeczenie, tworzy sąd niespełniający wymogów sądu ustanowionego ustawą. Z tych samych powodów, każdy sędzia, który złożył stosowny wniosek i orzeka nadal po ukończeniu wieku 65 lat na podstawie uchwały wydanej przez KRS obecnej i poprzedniej kadencji tworzy sąd, który nie spełnia wymogów sądu ustanowionego ustawą. W takiej sytuacji mógłby znaleźć się także sędzia będący stroną niniejszego postępowania.
Sąd Najwyższy zwrócił ponadto uwagę na fakt, że sprawa C-718/21 jest pierwszą spośród postępowań przed TSUE i ETPC, w której sędziowie polscy powołani po 2018 r. mogą odnieść się do okoliczności podnoszonych przez Komisję Europejską a nieodpowiadających stanowi faktycznemu.
Postanowienie SN z dnia 3 listopada 2022 r. z uzasadnieniem (sygn. akt I NKRS 76/21)