Wyrokiem z 26 stycznia 2023 r. Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powódki (osoby fizycznej) żądającej od pozwanej spółki prawa handlowego zapłaty wynagrodzenia prowizyjnego należnego powódce na podstawie umowy współpracy. Strony zastrzegły w kontrakcie, że wszelkie zmiany umowy wymagać będą zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Spór powstał na tle tego, czy w sytuacji niezachowania tej formy doszło do zmiany umowy przez obniżenie należnej powódce prowizji, czy zmiana taka nie nastąpiła, wobec czego powódka może skutecznie dochodzić zapłaty (uzupełnienia) wynagrodzenia do kwoty zgodnej z umową w jej pierwotnym brzmieniu.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu ocenił, że możliwe jest dorozumiane „zniesienie” zastrzeżonego wcześniej wymagania formy szczególnej, jednak w okolicznościach sprawy zachowanie stron nie świadczyło o zawarciu umowy zmieniającej uzgodnioną pierwotnie wysokość prowizji. Powódce przysługiwało zatem dochodzone w sprawie roszczenie o uzupełnienie wynagrodzenia do pełnej wysokości. Powództwo zostało jednak oddalone na podstawie art. 5 k.c., gdyż żądanie przez powódkę zapłaty zostało uznane przez Sąd Apelacyjny za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że, wbrew poglądowi Sądu drugiej instancji, gdy strony zawrą w umowie postanowienie, zgodnie z którym wszelkie zmiany umowy wymagają zachowania określonej formy pod rygorem nieważności, to wspomniane wymaganie, jako odnoszące się do zmiany wszystkich postanowień umowy, obejmuje także samo postanowienie o zastrzeżeniu formy szczególnej dla dokonywanych zmian (obejmuje „samo siebie”). W konsekwencji niemożliwa jest zmiana umowy w części dotyczącej wymagania formy w sposób nierealizujący wymagań co do przewidzianej przez strony formy zmian umowy. W szczególności strony nie mogą w sposób dorozumiany uchylić zastrzeżenia formy szczególnej, a następnie, powołując się na brak wymagań formalnych dotyczących zmiany umowy, dokonać w sposób dorozumiany zmiany postanowień umowy określających prawa i obowiązki stron.
Z kolei odnosząc się do praktyki stosowania art. 5 k.c. stwierdzono, że skorzystanie z tego unormowania nie wymaga sformułowania przez sąd normy współżycia społecznego, ściśle dopasowanej do stosunków istniejących między stronami sporu i na tle tych konkretnie stosunków wyrażającej generalny nakaz lub zakaz określonego postępowania. W świetle przyjętej obecnie tzw. sytuacjonistycznej koncepcji zasad współżycia społecznego (i w odróżnieniu od promowanej w okresie powojennym tzw. koncepcji normatywistycznej) wystarczające jest opisanie nieaprobowanego społecznie zachowania, uznanego za przejaw naruszenia przyjętych norm, oraz opatrzenie go ogólnym stwierdzeniem, że takie czynienie z prawa użytku jest sprzeczne np. z dobrymi obyczajami lub zasadami lojalności względem kontrahenta.
Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2023 r. z uzasadnieniem (sygn. akt II CSKP 817/22)