Postanowieniem z 30 listopada 2023 r. Sąd Najwyższy uwzględnił zażalenie uczestniczki na postanowienie Sądu Okręgowego w Kielcach odrzucające skargę kasacyjną uczestniczki od postanowienia Sądu drugiej instancji wydanego w sprawie o umieszczenie skarżącej w szpitalu w trybie określonym w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.
Dla oceny zasadności zażalenia kluczowe znaczenie miało przesądzenie czy unormowania z art. 124 § 4 zd. 1 i 2 w zw. z art. 124 § 3 k.p.c., regulujące skutki oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w razie zgłoszenia takiego wniosku przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, mają zastosowanie także wobec osób, które posiadają zdolność postulacyjną w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. W praktyce kwestia ta ma znaczenie dla osób wykonujących zawody wymienione w art. 871 § 2 k.p.c. – sędziów, prokuratorów, notariuszy, profesorów lub doktorów habilitowanych nauk prawnych, adwokatów, radców prawnych, radców Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, a w sprawach własności intelektualnej także rzeczników patentowych, którzy występują w sprawie jako strony, organy strony lub jej przedstawiciele ustawowi.
Sąd Najwyższy, odnotowując wyrażenie poglądu odmiennego w dawniejszym orzecznictwie, stanął na stanowisku, że oddalenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (analogicznie: oddalenie zażalenia na postanowienie w przedmiocie oddalenia takiego wniosku) powoduje otwarcie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej zgodnie z art. 124 § 4 zd. 1 i 2 k.c. także wtedy, gdy wniosek złożyła osoba uprawniona do samodzielnego wniesienia skargi. Stanowisko to znajduje potwierdzenie nie tylko w rezultatach językowej wykładni omawianych unormowań, lecz także we wnioskach nasuwających się w ramach wykładni systemowej i funkcjonalnej. Z art. 124 § 4 w zw. z art. 124 § 3 k.p.c. nie wynikają bowiem żadne ograniczenia grona podmiotów, które mogą skorzystać z ukształtowanego zgodnie z tymi przepisami terminu do wniesienia skargi. Jednocześnie nie można z góry założyć, że osoby wymienione w art. 871 § 2 k.p.c. nigdy nie mają potrzeby korzystania z pomocy prawnej świadczonej z urzędu, a wykładnia zawężająca stosowanie omawianych regulacji, mających wymiar gwarancyjny, stanowiłaby ograniczenie prawa do sądu, będąc przy tym przykładem niedopuszczalnej wykładni zmierzającej do ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności.
Postanowienie SN z dnia 30 listopada 2023 r. z uzasadnieniem (sygn. akt III CZ 224/23)