Postanowieniem z 14 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wnioskodawcy (osoby fizycznej) w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej prowadzonej z udziałem kilkorga innych osób. Przedmiotem zaskarżenia była wyłącznie wysokość wynagrodzenia (w kwocie 4713 zł) zasądzonego od wnioskodawcy na rzecz uczestnika, na którego nieruchomości ustanowiono wnioskowaną służebność.
Badanie przesłanek przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania zostało poprzedzone odniesieniem się do kwestii wstępnej w postaci dopuszczalności skargi. W najnowszym orzecznictwie ujawniły się bowiem dwa poglądy dotyczące tego, czy w razie zakwestionowania samej tylko wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności dostępność skargi kasacyjnej jest uzależniona od wysokości spornej z tego tytułu kwoty, a skarga staje się dopuszczalna wyłącznie w razie przekroczenia wartości progowej określonej w art. 3982 § 1 zd. 1 k.p.c., tj. 50 000 zł. Zagadnienie to ma fundamentalne znaczenie dla dostępności skargi kasacyjnej nie tylko w sprawach o ustanowienie służebności drogi koniecznej, lecz także w przypadku spraw o ustanowienie służebności przesyłu na podstawie art. 3052 § 1 lub 2 k.c.
Zgodnie z pierwszym z poglądów, gdy w sprawie o ustanowienie służebności przedmiotem zaskarżenia jest jedynie orzeczenie dotyczące wysokości wynagrodzenia związanego z ustanowieniem tego prawa, o dopuszczalności skargi kasacyjnej w zakresie roszczenia pieniężnego, decyduje wartość przedmiotu sporu, która musi wynosić co najmniej wskazaną wyżej wartość progową (50 000 zł). Pogląd ten uzasadniany jest tezą o możliwości dochodzenia takiego wynagrodzenia na zasadach ogólnych (poza postępowaniem o ustanowienie służebności), które obejmują m.in. próg dopuszczalności skargi kasacyjnej z art. 3982 § 1 zd. 1 k.p.c.
Z kolei stosownie do drugiego stanowiska sprawa dotycząca samego tylko rozstrzygnięcia w przedmiocie wysokości wynagrodzenia (wskutek niezaskarżenia pozostałej części orzeczenia o ustanowieniu służebności) pozostaje sprawą z zakresu prawa rzeczowego, wobec czego skarga kasacyjna przysługuje w niej niezależnie od wartości przedmiotu sporu. W takim wypadku dopuszczalność skargi normuje bowiem nie art. 3982 § 1 zd. 1 k.p.c., lecz art. 5191 § 1 k.p.c., który dla dostępności skargi nie wprowadza żadnej wartości progowej.
Sąd Najwyższy przychylił się do drugiego z przedstawionych poglądów, stwierdzając, że sprawa o ustanowienie służebności jest sprawą z zakresu prawa rzeczowego Dopuszczalność skargi kasacyjnej w takiej sprawie jest zatem unormowana w art. 5191 § 1 k.p.c. Jednocześnie za nietrafny uznano argument o dopuszczalności odrębnego dochodzenia wynagrodzenia z tytułu ustanowienia odpowiedniego prawa. Przepisy przewidują bowiem możliwość żądania jedynie „ustanowienia [potrzebnej służebności] za wynagrodzeniem”, co oznacza, że w jednym postępowaniu mają być rozstrzygnięte dwie powiązane z sobą kwestie: obciążenia nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym oraz zasądzenia wynagrodzenia, które dla właściciela gruntu stanowi ekwiwalent za dokonywane (konstytutywnym orzeczeniem sądu) obciążenie nieruchomości.
Postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2023 r. z uzasadnieniem (sygn. akt I CSK 6243/22)