Postanowieniem z 21 czerwca 2024 r. Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej odrzucił wniosek o przeprowadzenie tzw. testu niezawisłości i bezstronności. W uzasadnianiu postanowienia Sąd Najwyższy odniósł się do zasadniczych kwestii dotyczących oceny niezależności sądu i niezawisłości sędziów w związku z wnioskami o test oraz o wyłączenie sędziów – w kontekście fundamentalnych zasad ustroju konstytucyjnego oraz standardów ukształtowanych w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
De constitutione lata tylko sposób powoływania tzw. sędziowskiej części Krajowej Rady Sądownictwa według standardu tzw. łańcucha demokratycznej legitymizacji tego organu odpowiada wymaganiom konstytucyjnym, wynikającym bezpośrednio z art. 2 i art. 4 ust. 2 Konstytucji RP. Łańcuch legitymizacji, który ma na celu zapewnienie, że władza publiczna może być przypisana do Narodu, jest centralnym elementem demokracji przedstawicielskiej (art. 4 Konstytucji RP).
Demokratyczna legitymizacja sprawowania władzy państwowej zakłada, że łańcuch nominacyjny można „prześledzić" wstecz do obywateli i że w odpowiednim zakresie działania piastunów władzy publicznej są wystarczająco legitymizowane pod względem treści. Dotyczy to także Krajowej Rady Sądownictwa oraz sędziów sprawujących wymiar sprawiedliwości. Nakazowi temu nie tylko nie stoi na przeszkodzie, ale wręcz wymaga go upoważnienie zawarte w art. 187 Konstytucji, który stanowi, że sposób wyboru członków KRS określa ustawa, nie przesądzając jednocześnie, jak mandat demokratyczny sędziów wybranych do Rady miałby być kształtowany. Jest przy tym oczywiste, na co wielokrotnie wskazywano uwagę, iż wybór „spośród sędziów" nie oznacza wyboru „przez sędziów". Przeciwnie, zasady państwa demokratycznego i suwerenności i zwierzchnictwa Narodu (art. 2 i 4 Konstytucji RP) wykluczają przyjęcie przez ustawodawcę modelu tzw. korporacyjno-kooptacyjnego.
Tej legitymacji nie mają natomiast sędziowie jako grupa zawodowa, choćby z tego względu, iż dokonywali przed 2018 r. wyboru tzw. sędziowskiej części KRS nie jako organy władzy publicznej o legitymacji demokratycznej wywodzonej z aktu wyboru obywateli Konstytucja RP nie przewiduje i nie dopuszcza możliwości kształtowania składów konstytucyjnych organów władzy publicznej w taki sposób, tj. poprzez kooptację lub wybory w ramach jednej grupy zawodowej. Taki model KRS jest sprzeczny ze standardem wynikającym z art. 2 i art. 4 ust. 2 Konstytucji RP (zasada demokracji).
Odwołanie się do okoliczności powołania w zakresie podważającym tzw. nieprzerwany łańcuch demokratyczny przesądzający o demokratycznej legitymizacji KRS oraz mandacie demokratycznym sędziego stanowi także rażące naruszenie standardu, który wynika z obowiązku respektowania wartości wspólnych, wśród nich zaś zasady demokracji – art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. W tym zakresie bowiem standardy: konstytucyjny i traktatowy pozostają wspólne i zakresowo tożsame.
Okoliczność powołania sędziego może mieć znaczenie dla oceny jego niezawisłości i bezstronności wówczas, gdy w ramach procedury nominacyjnej osoba oceniana nie dysponowała wystarczającą legitymacją demokratyczną. Deficyt mandatu demokratycznego tak ukształtowanego organu może skutkować oceną braku niezawisłości sędziego, w szczególności wówczas, gdy w związku z pełnieniem czynności lub poza służbą podejmuje wespół z władzą polityczną – wykonawczą i ustawodawczą – aktywne działania na rzecz przywrócenia niekonstytucyjnego trybu wyboru kandydatów na urząd sędziego (tzw. modelu korporacyjno-kooptacyjnego).
Postanowienie SN z dnia 21 czerwca 2024 r. z uzasadnieniem (sygn. akt III CB 44/24)