Sąd Najwyższy

​​Nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym, która weszła w życie z dniem 15 lipca 2022 r., wprowadza nową instytucję procesową umożliwiającą badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu oraz postępowania po powołaniu.

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym w znowelizowanej postaci potwierdza, iż niedopuszczalne jest ustalanie lub ocena przez Sąd Najwyższy lub inny organ władzy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, zaś okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego Sądu Najwyższego nie mogą stanowić wyłącznej podstawy do podważenia orzeczenia wydanego z udziałem tego sędziego lub kwestionowania jego niezawisłości i bezstronności.

Ustawodawca, by zapewnić uczestników postępowań, że nie występują wątpliwości dotyczące sędziego orzekającego w sprawie, dopuszcza badanie spełnienia przez sędziego Sądu Najwyższego (lub sędziego delegowanego do pełnienia czynności sędziowskich w Sądzie Najwyższym) wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu, jeżeli w okolicznościach danej sprawy może to doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności, mającego wpływ na wynik sprawy z uwzględnieniem okoliczności dotyczących uprawnionego oraz charakteru sprawy.

Procedurę tzw. testu niezawisłości i bezstronności reguluje art. 29 § 6 - § 25 znowelizowanej ustawy o Sądzie Najwyższym.

Wniosek o zbadanie spełnienia wymogów niezawisłości i bezstronności może dotyczyć sędziego Sądu Najwyższego, którego wyznaczono do składu rozpoznającego:

Badanie odbywa się na wniosek strony lub uczestnika wyżej wskazanych postępowań, złożony w nieprzekraczalnym terminie tygodnia od dnia zawiadomienia uprawnionego o składzie rozpoznającym sprawę. W sprawach wszczętych i niezakończonych przed 15 lipca br., w których został wyznaczony skład sądu, wniosek może być złożony w terminie do 29 lipca 2022 r. (14 dni od dnia wejścia w życie tych przepisów).

Wniosek powinien czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, zawierać żądanie stwierdzenia, że w danej sprawie spełnione są przesłanki niezawisłości i bezstronności sędziego, a także zawierać przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie oraz dowody na ich poparcie. Wniosek ten musi być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego; w sprawach własności przemysłowej może go sporządzić i podpisać także rzecznik patentowy.

W razie niespełnienia powyższych wymogów lub złożenia wniosku po terminie, będzie on podlegał odrzuceniu bez wzywania do uzupełnienia braków formalnych. Dopuszczalne jest połączenie wniosków w celu ich wspólnego rozpoznania w sytuacji, gdy pochodzą one od jednego uprawnionego lub dotyczą sędziów wyznaczonych do rozpoznania tej samej sprawy.

Do czasu rozpoznania wniosku sędzia, którego wniosek dotyczy, może podejmować w sprawie jedynie czynności niecierpiące zwłoki.

Wniosek rozpoznawany jest w terminie dwóch tygodni od dnia jego otrzymania, na posiedzeniu niejawnym przez pięciu sędziów Sądu Najwyższego wyłonionych w drodze losowania, zaś jego rozpoznanie poprzedza wysłuchanie sędziego. Sąd Najwyższy w drodze postanowienia może uwzględnić wniosek, wyłączając sędziego od orzekania w sprawie, albo oddalić wniosek w razie stwierdzenia jego bezzasadności. Na składzie orzekającym spoczywa obowiązek sporządzenia uzasadnienia w terminie trzech dni od dnia wydania postanowienia.

Od wydanego postanowienia uprawnionemu wnioskodawcy oraz sędziemu, którego wniosek dotyczy, przysługuje złożenie odwołania w terminie tygodnia od dnia doręczenia wydanego orzeczenia. Postępowanie w przedmiocie odwołania prowadzone jest w takim samym trybie co powyżej, z tym że rozpoznaje je skład siedmioosobowy.

Sąd Najwyższy rozpoznaje również wnioski o ponowne rozpoznanie w analogicznych postępowaniach dotyczących testu niezawisłości i bezstronności zapoczątkowanych w sądach powszechnych i wojskowych. Do tych spraw losowany jest skład pięcioosobowy.