5 września 2024 r. Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oddalił skargę nadzwyczajną wniesioną przez Prokuratora Generalnego w interesie Skarbu Państwa w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Spór dotyczył prawa własności nieruchomości, które obecnie stanowią obszar leśny, a w latach 50-tych XX wieku poddane zostały regulacji gruntów podlegających przejęciu na rzecz Skarbu Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 5 września 1947 r. o przejściu na własność Państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do Z.S.R.R. oraz dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego.
Wyrokiem Sądu Okręgowego z czerwca 2022 r. w księdze wieczystej ujawniono jako właścicieli spornej nieruchomości, zgodnie z żądaniem, powódkę oraz Skarb Państwa.
Prokurator Generalny we wniesionej skardze nadzwyczajnej zakwestionował powyższe rozstrzygnięcie na korzyść Skarbu Państwa.
Sąd Najwyższy uznał skargę nadzwyczajną za niezasadną.
Sąd Najwyższy wskazał, że podniesione przez Prokuratora Generalnego zarzuty rażącego naruszenia prawa są chybione. Sąd Najwyższy podkreślił, że rażące naruszenie prawa spełniać musi warunki oczywistego naruszenia prawa, czyli powinno być możliwe do stwierdzenia bez konieczności prowadzenia złożonych rozumowań, w szczególności wykładni prawa wykraczającej poza podstawowe reguły dekodowania normy prawnej. Jednocześnie przyjęcie przez ustawodawcę w ramach przesłanki skargi nadzwyczajnej konstrukcji „rażącego naruszenia prawa" nakazuje dodatkowe obniżenie standardu i uznanie, że zarzucone naruszenie prawa powinno być możliwe do rozpoznania dla osoby posiadającej podstawową wiedzę z zakresu wykładni prawa.
W przedmiotowej sprawie sytuacja tego rodzaju nie wystąpiła. Dokonana przez Sąd Rejonowy wykładnia relewantnych przepisów wpisywała się bowiem jednoznacznie w orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego, co samo siebie dezaktualizowało zarzut rażącego naruszenia prawa.
W ocenie Sądu Najwyższego, w sprawie nie doszło również do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Sąd Najwyższy wskazał, że zasadniczym celem skargi nadzwyczajnej jest ochrona praw i interesów jednostki, nie zaś Skarbu Państwa. Perspektywa ta wpisana jest w przesłankę ogólną skargi nadzwyczajnej – demokratyczne państwo prawne to bowiem państwo, które nie tylko stoi na straży praw człowieka, ale dla którego aksjologia praw człowieka i jej antropologia – w szczególności istnienie wolnych i równych jednostek, to cel, a zarazem fundament. Prawa człowieka, zważywszy na ich historyczną ewolucję, mają zaś na celu przede wszystkim ochronę jednostki przed państwem, a nie interesów państwa, którym zagrażać może jednostka.
O ile więc konieczność ochrony interesów Skarbu Państwa a priori nie wyklucza możliwości wywiedzenia skargi nadzwyczajnej, o tyle, z uwagi na podstawowy cel i funkcje skargi nadzwyczajnej, na podmiocie ją wnoszącym ciąży w tej sytuacji obowiązek jej szczególnego uzasadnienia.
W przedmiotowej sprawie skarżący nie dopełnił tego powyższego obowiązku. Wywiedziona przez Prokuratora Generalnego skarga nadzwyczajna miała bowiem na celu legitymizowanie działań podejmowanych przez organy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, do których w żadnej sposób nie można odnieść standardu demokratycznego państwa prawnego. Działania te nie miały nic wspólnego z ochroną praw człowieka, prowadząc do pozbawiania jednostek własności bez jakiejkolwiek rekompensaty, co więcej w sposób sprzeczny ze stanowionym ówcześnie prawem. Próba legitymizacji za pomocą instytucji prawnej, której istotą jest zapewnienie zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej działań podejmowanych przez organy, do których w istocie żadnego z tych przymiotów nie sposób przypisać, i które per se były z nią niezgodne, jest działaniem wewnętrznie sprzecznym, a tym samym nie mogącym odnieść skutku.
Wyrok SN z dnia 5 września 2024 r. z uzasadnieniem (sygn. akt II NSNc 366/23)