Sąd Najwyższy przedstawia informację o podstawach prawnych decyzji Pierwszego Prezesa SN podjętych w związku z końcem kadencji sędziego SN dr. hab. Piotra Prusinowskiego jako Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
Artykuł 14 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym (u.SN) stanowi, iż Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego „kieruje pracami Sądu Najwyższego i reprezentuje Sąd Najwyższy na zewnątrz”. Z przepisu tego wynikają kompetencje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do kierowania działalnością SN w zakresie niezastrzeżonym w ustawie dla innych organów SN. Wskazaną regulację należy tym samym traktować jako źródło ogólnej normy kompetencyjnej w odniesieniu do wszystkich zadań Sądu Najwyższego niepowierzonych innym organom lub których inne organy Sądu Najwyższego, z jakichś powodów, nie mogą wykonywać.
Przypomnieć należy, że taka właśnie sytuacja wynikła z odmowy wykonania ustawowego obowiązku (art. 12 § 2 w zw. z art. 15 § 3 u.SN) zwołania zgromadzenia sędziów izby w celu wyboru kandydatów na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przez dotychczasowego Prezesa SN.
Ustawa o Sądzie Najwyższym (art. 15 § 4 w zw. z art. 13a § 1) przewiduje, że w sytuacji, gdy nie zostaną wyłonieni kandydaci na Prezesa SN kierującego izbą SN przed upływem kadencji dotychczasowego prezesa, Prezydent RP wskazuje sędziego mającego wykonywać obowiązki Prezesa SN kierującego tą izbą, nade wszystko zaś doprowadzić do wyboru kandydatów do pełnienia tej funkcji. Ponieważ sędzia taki, w związku z odmową udzielenia kontrasygnaty przez Premiera RP, nie może podjąć powierzonych mu obowiązków, w oparciu o art. 14 § 1 u.SN czyni to Pierwszy Prezes SN.
Artykuł 13a u.SN przewidujący specjalne rozwiązania prawne na okoliczność, gdy przed końcem kadencji ustępującego Prezesa SN nie wyłoniono kandydatów na Prezesa SN kolejnej kadencji, został wprowadzony przez obowiązujący od 14 lutego 2020 r. art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r., poz. 190).
Uchwalenie tych przepisów jest wyrazem woli ustawodawcy, by nie stosować w takiej sytuacji odesłania do ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych (p.u.s.p.), jak to praktykowano – na bardzo dyskusyjnych podstawach – przed rokiem 2020. Artykuł 13a u.SN stanowi regulację kompleksową wyłączającą możliwość pomocniczego sięgania do ustawy o ustroju sądów powszechnych. Jednocześnie, w czasie oczekiwania na wskazanie przez Prezydenta RP sędziego, który będzie kierował IPiUS, obowiązki te należą do Pierwszego Prezesa SN na podstawie art. 14 § 1 u.SN.
Z tych też względów, powoływanie się przez Ministra Sprawiedliwości lub niektórych sędziów Sądu Najwyższego na praktykę z roku 2018 lub 2019 jest całkowicie bezpodstawne, odwołuje się bowiem do nieaktualnego stanu prawnego.
Niezależnie od wyżej już wskazanych racji formalnych, dla których nie można stosować względem izb Sądu Najwyższego art. 22b § 2 p.u.s.p., jest to prawnie niedopuszczalne również ze względu na treść tego przepisu. Stanowi on, że w przypadku niepowołania prezesa sądu powszechnego jego funkcję – przez okres nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy – wykonuje wiceprezes sądu. Tymczasem izba Sądu Najwyższego nie jest odrębnym sądem, lecz jednostką organizacyjną Sądu Najwyższego (zob. art. 3 u.SN). Jest ona wyposażona w znaczną samodzielność, wciąż jednak pozostaje w jednolitej strukturze Sądu Najwyższego. Nie ma zatem żadnej analogii między izbą Sądu Najwyższego a sądem powszechnym, jak zdaje się uważać grupa sędziów, która wraz z politykami kontestuje decyzje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.
Nie istnieje też żadna analogia między wiceprezesem sądu powszechnego i przewodniczącym wydziału w izbie Sądu Najwyższego. Tym samym, ze względu na całkowicie inną strukturę organizacyjną sądów powszechnych i Sądu Najwyższego nie istnieją żadne racje normatywne pozwalające stosować pomocniczo względem izby Sądu Najwyższego mechanizm przewidziany w art. 22b § 2 p.u.s.p., istnieją za to ważne powody, dla których nie należy tego czynić. Tymi też okolicznościami należy zapewne tłumaczyć fakt, że Minister Sprawiedliwości w swoim oświadczeniu nie powołuje się na żadne konkretne przepisy prawne, musi być bowiem świadom, że całkowicie nie przystają one do realiów funkcjonowania Sądu Najwyższego i stara się ten fakt ukryć przed opinią publiczną operując jedynie gołosłowną perswazją.