Współczesnym i historycznym wyzwaniom dla służby sędziego poświęcona była konferencja naukowa Sądu Najwyższego pt. „Lavoro pericoloso. O pracy sędziego". Konferencja została zorganizowana we współpracy z sędziami i naukowcami z Włoch. W wydarzeniu wziął udział Prezydent RP Andrzej Duda oraz Pierwsza Prezes Najwyższego Sądu Kasacyjnego Republiki Włoskiej Margherita Cassano.
– Niezależność sądów i niezawisłość sędziów to nie tylko przywilej, to także, a może właśnie przede wszystkim, zwiększona odpowiedzialność za podejmowane decyzje – podkreślił w swoim wystąpieniu prezydent. – Powszechnie wyrażanym społecznym oczekiwaniem jest, aby środowisko sędziowskie zdecydowanie i konsekwentnie potępiało wszelkie, choćby incydentalne, nieetyczne zachowania swoich przedstawicieli. Pozytywnego wizerunku trzeciej władzy nie buduje też nazbyt emocjonalna reakcja sędziów na krytykę ani też zbyt pochopne, a przez to nieprzekonujące, kwalifikowanie krytycznych komentarzy jako ataków na zasadę niezależności sądów. Pozytywnego wizerunku władzy sądowniczej nie buduje również kwestionowanie orzeczeń i uznawanie ich za opinie czy judykaty nieistniejące. Sędzia nie powinien recenzować innych sędziów, w tym ich cech niezależności, ani podważać skuteczności powołania innego sędziego. Sędzia nie powinien również publicznie recenzować działalności innych organów władzy publicznej oraz występować jako strona debaty religijnej, etycznej czy światopoglądowej, a już w szczególności politycznej – zaznaczył Andrzej Duda.
Przypomniał słowa, które zazwyczaj kieruje do powoływanych sędziów podczas ceremonii ich zaprzysiężenia, a które odnoszą się także do wymogów etycznych tego szczególnego zawodu. – Politycy niczego wam nie mogą kazać i do niczego was jako sędziów nie mogą zmusić. (…) Ale wiecie, gdzie jest największe niebezpieczeństwo ulegania naciskom i wpływom? W domu, w rodzinie, w kręgu towarzyskim, a przede wszystkim u was w sądzie. (…) O tym społeczeństwo nie wie, tego nie widać, to nie jest nigdzie ujawniane ani pokazywane, a od tego bardzo często rzeczywiście zależą kariery sędziowskie. (…) Albo będziecie mieli kręgosłup i się nie ugniecie także przed takim naciskiem: domowym, towarzyskim, służbowym i wtedy będziecie prawdziwymi sędziami, rzeczywiście z krwi i kości, którzy będą kształtowali wymiar sprawiedliwości tak, jak powinien funkcjonować w demokratycznym państwie, albo w istocie jako sędziowie jesteście po prostu skończeni – stwierdził.
Prezes włoskiego Najwyższego Sądu Kasacyjnego Margherita Cassano zwróciła uwagę na rolę prawnych gwarancji niezawisłości sędziowskiej. – Siła moralna jednostki jest bezbronna, jeśli nie ma silnych zasad, które uniemożliwią jakiekolwiek wpływanie na działanie sędziów w interpretowaniu i stosowaniu prawa. Mówię to na podstawie włoskiego doświadczenie i tego, co Włochy przeżyły. Dramatyczne doświadczenie dyktatury faszystowskiej, która trwała 20 lat, kierowało twórcami Konstytucji Republiki Włoskiej, którzy wprowadzili do niej zasady będące nadal podstawą naszej pracy i pozwalają mierzyć się z takimi zjawiskami jak terroryzm, zorganizowana przestępczość, skandale w administracji publicznej i dotyczących władzy politycznej. Dzięki pracy sędziów i prokuratorów zdołaliśmy się zmierzyć z tymi bardzo ciężkimi doświadczeniami, mając jako gwarancje wartości konstytucyjne takie jak niezależność, niezawisłość w stosunku do władzy ustawodawczej i wykonawczej, i to, że sędzia podlega wyłącznie prawu. To zapewnia, że z jednej strony sędzia będzie orzekał niezależnie, nie będzie podlegał ani presji innych władz państwowych, ani presji wewnętrznej innych sędziów, a z drugiej strony nie będzie to służyło stworzeniu jakiejś kasty zawodowej. Wynika to z naczelnej zasady naszej Konstytucji, czyli równości wszystkich obywateli wobec prawa – powiedziała.
W trakcie trzech sesji naukowych przedstawiono problematykę pracy sędziego zarówno w ujęciu etyczno-aksjologicznym, historycznym, jak również socjologicznym i psychologicznym.
Uczestnicy konferencji mieli możliwość zapoznania się z unikalnym doświadczeniem włoskiego wymiaru sprawiedliwości, który mierzył się przez dziesięciolecia z mafijnym terrorem i zjawiskiem zmowy milczenia (omerty). Przypomniano sylwetki wybitnych sędziów biorących udział w tej walce, z których 25 poniosło śmierć z rąk mafii, ugrupowań komunistycznych i neofaszystowskich, w tym Cesare Terranova, Giovanii Falcone, Rocco Chinnici, Paolo Borsellino, czy bł. Rosario Livatino, nazwany przez papieża Franciszka podczas uroczystości beatyfikacyjnej w 2021 r. „męczennikiem sprawiedliwości”.
– W tym świecie zżeranym przez konformizm i relatywizm moralny należy sędziom przypominać sylwetki bohaterów, ludzi, którzy żyli naprawdę, mieli rozterki i obawy, ale nie ustąpili przed naciskami, nie ustąpili przed złem – wyjaśniała motyw wyboru przewodniego tematu konferencji Pierwsza Prezes SN dr hab. Małgorzata Manowska.
Omawiano także inne przykłady trudnych warunków wykonywania zawodu sędziego, jak działający w Pierwszej Rzeczpospolitej Trybunał Koronny oraz polskie doświadczenia walki z zorganizowaną przestępczością (sędzia Barbara Piwnik). Zaprezentowane zostały również wyniki empirycznych badań socjologicznych prezentujących postrzeganie realiów pełnienia służby sędziowskiej przez samych sędziów.
W najbliższym czasie Sąd Najwyższy opublikuje nagranie filmowe z całego wydarzenia. Obecnie na kanale YouTube Sądu Nawyższego dostepne są wystąpienia:
Na zdjęciu od lewej: emerytowany Pierwszy Prezes Najwyższego Trybunału Kasacyjnego Republiki Włoskiej
Pietro Curzio, Pierwszy Prezes Najwyższego Trybunału Kasacyjnego Republiki Włoskiej
Margherita Cassano, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
Małgorzata Manowska, sędzia i rzecznik prasowy Sądu Najwyższego
Aleksander Stępkowski.